Nəhəng bank təsisatları sistemləri ilə gündən-günə kəskinləşən rəqabət mühiti şəraitində bank xidmətləri bazarında öz seqmentini tapmaq məsələsi xırda banklar üçün demək olar ki, ölüm-dirim mübarizəsinə çevrilib. Onlar üçün ən yaxşı çıxış yolu müəyyən əməliyyat növləri üzərində dar ixtisaslaşma və hər bir müştəriyə “özəl qulluq” – fərdi yanaşma ola bilər.
Nəhəng bankların iştahası böyüdükcə böyük olmayan və xırda banklar nəinki yeni şəraitdə sağ qalmağa imkan verəcək yeni strategiya tapmaq haqqında düşünməli, həm də mövcud vəziyyətlə yeni inkişaf yolları axtarmalıdırlar. Azərbaycanın ən böyük banklarının rəhbələrindən birinin etirafına əsasən sistemli bank strukturları həm də öz müştəri kontingentini xırda bankların hesabına genişləndirmək niyyətindədir.
Qeyd edək ki, cari ilin avqust ayında mərkəzi bank nizamnamə kapitalı ilə bağlı tələbləri artırmışdır. Bununla əlaqədar olaraq, müvafiq tələblərə cavab verə bilməyən banklar bağlanacaqdır.
“Əgər biz onların bizneslərinin aktiv hissəsini əllərindən alsaq onlar ya öləcəklər, ya da satışa çıxarılacaqlar” –mütəxəssis situasiyaya belə rəy vermişdir. Həqiqətən də. Böyük bank xırdalar ilə müqayisədə nisbətən daha az əməliyyat xərcləri sayəsində daha ucuz kreditlər verə, həmçinin daha geniş məhsul və xidmətlər çeşidi təqdim edə bilər.
Hələ ki, xırda banklar suyun üzərində qalmağa müvəffəq olular. Bu ya böyük banklar ilə münasibətdə dempinq sayəsində, ya da ki. öz müştəriləri ilə sıx əlaqələrə görə mümkün olur.
Belə ki, sistem bankları dəfələrlə nisbətən kiçik rəqiblərini bazar qiymətlərindən daha yuxarı depozit faiz dərəcələri tətbiq etməkdə günahlandırmışlar. Belə ittihamlar üçün əsas lazım olduğundan daha artıqdır. Böyük filial şəbəkəsi olmayan xırda banklar müştəriləri yalnız daha sərfəli şərtlər təqdim etmək sayəsində cəlb edə bilərlər. Əgər iri banklar faiz üzrə depozitləri illik 8-9% verirsə, onda xırda banklarda bu rəqəm 10-12% və bəzən hətta 13-15% ola bilər.
Təbii ki, bu siyasət müştərilərə verilən kreditlərin bahalaşması ilə nəticələnir bunun da qanunauyğun yekunu olaraq bank əməliyyatlarının riskləri artır.
Xırda bankların digər üstünlüyü – öz müştəriləri ilə dostluq-bəzən də qohumluq münasibətləri saxlamasıdır. Bunlardan bir çoxu vaxtı ilə müxtəlif müəssisələrlə yalnız bir məqsədlə yaranmışdır – pul köçürmələrini həyata keçirmək, əməkhaqqıları ödəmək və ya digər kassa-hesab əməliyyatlarını həyata keçirmək.
Daha iri məbləğlərdə vəsait cəb etmək arzusunda olan müəssisələr daha iri banklara müraciət etmək məcburiyyətində qalır. Amma böyük məbləğdə pul almaq üçün əla maliyyə göstəicilərinə və yaxşı girova malik olmaq kifayət etmir. Kreditorlar həm də müəssisələrdən onların pul axınını bir hissəsini həyata keçirməyə imkan verməsini tələb edir, bununla özlərinin nisbətən daha az bəxti gətirmiş rəqiblərinin çörəyini əllərindən alırlar.
Bundan əlavə əksər hallarda iri banklarda xidmət sisteminin keyfiyyəti xırdalar ilə müqayisədə daha yüksəkdir. Çünki onların menecmenk kolllektivi daha peşekardır. Müştəri nəinki ona lazım olan krediti alır, həm də bununla yanaşı müxtəlif əlavə xidmətlərdən ibarət bütöv bir servis dəsti əldə edir. Eyni zamanda iri banklar bəzən kreditdəki mənfəətlərinin bir hissəsindən imtina edərək daha ucuz borclar verir, lakin bunun əvəzində öz payını əməliyyatlarda artıqlaması ilə çıxarırlar.
Bütün bu faktorlar ona gətirib çıxarır ki, “cib bankçılığı” anlayışının özü belə getdikcə köhnəlir və sıradan çıxır. Belə bankların gələcəyi sadəcə yoxdur. Bu və ya digər sənaye nəhənginin və ya iri müəssisələrin sadəcə hesablaşma işlərini (pul köçürmələrini) aparmaq sayəsində əldə edilən çoxlu mənfəət dövrü artıq çoxdan geridə qalmışdır.
Amma buna rəğmən xırda banklar üçün çıxış yolu yenə də mövcuddur. Onlar öz çatışmazlıqlarının, nöqsanlarının digər üzü ola üstünlüklərindən mütləq istifadə etməlidirlər. Yəni bir tərəfdən nöqsan hesab edilən nüans digər tərəfdən üstünlük ola bilər. Hər şeydən öncə bu individual servisin təqdim edilməsi imkanı ilə bağlıdır. Bu iri bankla strukturlarının əksəriyyətində belə bir servis təqdim etmək mümkün deyil.
İri banklar müştəri əldə etmək uğundakı yarışda öz məşhur tərəfdaşları üçün kifayət qədər münasib və səmərəli mühit yaradırlar, bu isə orta və xırda kompaniyların zərərinə olur. Bu çatışmazlıqdan isə kifayət qədər asanlıqla çox da böyük olmayan bank müəssisələri yararlana bilərlər.
Misal üçün, xırda və orta ölçülü biznesdə elə müəssisələr fəaliyyət göstərir ki, onlar kreditin verilməsində daha çevik şərtlərə ehtiyac duyurlar. “Çeviklik” bu zaman o mənada işlənir ki, onlar kredit müraciətinin daha qısa müddət ərzində baxılması və cavablandırılmasını istəyirlər. İri banklarda isə bu o qədər də mümkün deyil, həmçinin bu kompaniyalar özlərinə qarşı daha loyal münasibət görmək istəyirlər.
Xırda banklarda müştərinın top-menecment ilə əlaqə yaratmaq imkanı daha çoxdur. Bu zaman çox da böyük olmayan bankların rəhbələri eyni zamanda maliyyə konsultantı qismində çıxış edə bilir.
Birləşmiş Ştatlarda belə praktika kifayət qədər geniş yayılıb. Elə banklar var ki, on illərdir bir və ya bir neçə müştəriyə xidmət göstərir. Az qala öz müştərilərinin şəxsi probelmlərindən belə agah olan bu tip bankların menecerləri həm bankir, həm də maliyyə konsultantı qismində çıxış edirlər.
Şəxsi maliyyə məsləhətçiləri vasitəsi ilə müştəri ilə ünsiyyətə girmək praktikası qərbi bank strukturlarında böyük populyarlığa malikdir. Bir növ məsləhətçi ev həkimi rolunu oynayır. Onun vasitəsi ilə kredit ayrılması, qiymətli kağızların alqısı və digər əməliyyatların həyata keçirilməsi məsələləri həll edilir. Düzdür bu zaman məsləhətçi özü heç də bank fəaliyyətinin bütün istiqamətləri üzrə mütəxəssis olmaya da bilər. Bu ondan heç tələb olunmur da. Əsas –müştərinin etibarını qazanmaq və məhsulu satmaqdır. Eyni funksiyanı investisiya banklarının satış mütəxəssisləri də həyata keçirirlər.
Amma təkcə müştəriyə qarşı loyal münasibətlə kifayətlənmək olmaz. Xırda banklar mütləq bazarda öz seqmentlərini və öz sahələrini tapmalı və onun üzərində möhkəmlənməli. Məhz bu mövqedə liderliyi ələ keçirməlidirlər.
Amma bu və ya başqa formada, bazarın xüsusi və individual servis növləinə olan tələbatı məhduddur. Belə şərtlərdə bir çox böyük olmayan banklar üçün özükimilər və ya daha nəhəng banklar ilə birləşməkdən başqa bir yol qalmayacaq. Bu heçdə bankların məcburi şəkildə birləşdirilməsi demək deyildir. Düşünürük bu proses iqtisadi qanunlar əsasında getməli, rəqabət qabiliyyətli olmayan banklar özləri birləşmək qərarını verməlidirlər.
