Əlbəttə, sən daha çox şeyə layiqsən. Axı sənin sinif yoldaşın, iş yoldaşın və ya əmin oğlu bu “çox şeyə” artıq nail olub. Lakin özünü onlarla müqayisə etmək mənasızdır, hətta zərərdir. MarketWatch daha məhsuldar bir strategiya haqqında danışır.
Yağlı boya ilə rəsm: qonşunuz yeni Volvo-sunun sükanı arxasına keçir, arxa şüşədə isə uşağının oxuduğu nüfuzlu özəl gimnaziyanın loqotipi var. Yanında isə uşaqlarınızı adi dövlət məktəbinə apardığınız köhnə maşınınız dayanıb.
Belə bir hekayənin qəhrəmanı olduqda, dünyanın ədalətsizliyinə dair düşüncələrlə özünüzə əzab verməyə tələsməyin. Morningstar şirkətinin davranış iqtisadçısı Sara Nyukombun məsləhətlərinə qulaq asmaq daha məsləhətdir.
O, özünü daim ətrafdakılarla müqayisə etmək vərdişinin insana necə təsir etdiyini və bunu xeyrimizə çevirməyin mümkün olub-olmadığını öyrənmək üçün, 699 könüllü ilə sorğu keçirib. Aparılan tədqiqatın nəticələrinə dair bir neçə məsləhətə nəzər yetirək.
Müqayisə edin, lakin beyninizə salmayın
İnsana təbiəti etibarilə sosial iyerarxiyada hansı yeri tutduğunu öyrənmək istəyi xasdır. Bununla mübarizə aparmaq çətindir, demək olar ki, mümkün deyil, lakin özünüzü bəzən dayandırmağa çalışın. Sorğu göstərdi ki, öz uğurlarımızı başqalarının uğurları ilə nə qədər tez-tez müqayisə etsək, maddi vəziyyətimizə bir o qədər mənfi qiymət verərik. Təəccüblüdür, amma başqalarının fonunda necə göründüyümüz haqqında fikirlər, maliyyə vəziyyətimizə əmək haqqının məbləği, yaş, cinsiyyət və ya peşəmizdən də çox təsir edir.
Geridə qalanlara baxın
Müqayisə etalonu olaraq adətən bizdən daha varlı və daha uğurlu adamları seçirik. Nyukombun sorğusuna əsasən, bu tamamilə bütün sosial qruplara xasdır. Hətta var-dövlət sahibləri də özlərini kapitalı daha çox olanlara müqayisə edirlər.
Oxşamaq istədiyimiz nümunəyə yaxınlaşmaq üçün, aşağıdan yuxarıya baxmaq vərdişinin bizi inkişaf etməyə motivasiya etdiyini güman etmək məntiqə uyğundur. Lakin hər şey bu qədər asan deyil. Daim digərlərinin uğurlarını izləyərək, daha tez-tez şəxsi uğursuzluqlarımız haqqında düşünməyə başlayırıq. Bu daxili aləmimizə mənfi təsir göstərir və yalnız irəliyə doğru getməyimizə mane olur.
Ən sadə həll yolu özümüzə müqayisə üçün daha uyğun, fonunda şəxsi nailiyyətlərimizin itməyəcəyi, əksinə, daha parlaq görünəcəyi obyektləri tapmaqdır. Hətta özümüzü keşmişimizlə də müqayisə edə bilərik. Nyukomb əmin edir ki, bu qədər sadə görünməyinə baxmayaraq, bu psixoloji üsul əla işləyir.
Daha bir hiylə: özünüzü başqaları ilə müqayisə edirsinizsə, o zaman daha az müvəffəqiyyət qazanmış, həmçinin psixososial xüsusiyyətlərinə görə sizə çox da bənzəməyən biri ilə müqayisə etməyiniz arzu olunandır. Əks halda, şüuraltı olaraq bir gün əldə etdiyiniz müvəffəqiyyətlərə layiq olmadığınız üçün, onun səviyyəsinə düşəcəyindən qorxacaqsınız.
Layiqli rol modelini seçin
Rol modeli dedikdə, nailiyyətlərini təkrar etmək istədiyiniz, onun qədər qazanmaq, analoji həyat tərzi yaşamaq istədiyiniz insan başa düşülür. Araşdırmalar göstərir ki, bənzəmək üçün yaxşı nümunələri olan insanlar, maliyyə rifahlarına görə daha az narahat olurlar.
“Həftədə 80 saat işləyən və daimi olaraq stresdən əziyyət çəkən tanıdığınız çox varlı insan, rol modeli üçün heç də uyğun deyil, – deyə Nyukomb düşünür. – O sizin etmək istədiyiniz hər şeyi edə bilən, lakin bu zaman iş və istirahət arasında əsaslı balans tapan biri olmalıdır”.
Sosial şəbəkə ilə ehtiyatlı olun
Facebook və ya Instagram dostlarınızın yüzlərlə şəkillərini səhifələməyə çox vaxt sərf etməyin. Axı bu dövrdə bu psixoloji sağlamlığa zərər yetirərək “müqayisə və ümidsizlik” üçün ən sadə və ən yayılmış üsuldur.
“Başa düşməlisiniz ki, kiminsə şirin həyatını izlədiyiniz zaman, onu özünüzünkü ilə müqayisə edirsiniz, – deyə Nyukomb qeyd edir. – Ən uğurlu çəkilmiş səhnələri görür və istəmədən özünüzün darıxdırıcı həyatınız haqda düşünürsünüz. Dayanın və şüursuz düşüncələrinizə bir qədər rasionallıq əlavə edin”.
Başqasının maliyyə davranışının hərəkətlərimizə təsiri davranış iqtisadiyyatının sürətlə inkişaf edən bir sahəsidir. Nyukombun araşdırmaları nümunələrdən yalnız biridir.
Dyuk Universitetində başqa maraqlı bir təcrübə keçirilib. Məlum olub ki, özümüzü başqaları ilə müqayisə etmək, xərclərimizə təsir edir. Araşdırmanın iştirakçıları səhvən yoldaşlarından daha az çay pulu qoyduqlarını düşündükdə, qənaət etməyə çalışmırdılar. Lakin əslində hər şeyin tam əksinə olduğunu bildikdə, dərhal qida xərclərini azaltmağa başlayıblar.
