SEC (ing. Securities and Exchange Commission – Qiymətli Kağızlar və Mübadilə Komissiyası) – ABŞ hökumətinin agentliyidir, eyni zamanda ölkənin fond bazarının tənzimlənməsinə cavabdeh olan əsas orqandır.

SEC ABŞ-da qiymətli kağızlarla həyata keçirilən bütün əməliyyatlara görə məsuliyyət daşıyır. Onun əsas vəzifəsi – investorların fond bazarına inamını qorumaq üçün əməliyyatların şəffaflığını təmin etmək və saxtakarlıq sxemlərinə qarşı mübarizə aparmaqdır.

Bu məqsədlə SEC qiymətli kağızların qeydiyyatı qaydalarını müəyyən edin və onların icrasına nəzarət edir. Komissiya həmçinin səhm və istiqrazların dövriyyəsinə, brokerlərin fəaliyyətinə, özəl investorların və investisiya şirkətlərinin ticarət əməliyyatlarına, manipulyasiyalara və s. izləyir.

ABŞ-ın Qiymətli Kağızlar və Mübadilə Komissiyası həm də pozuntuları araşdırılması ilə məşğul olur. Məsələn, qiymətli kağızların oğurlanması baş verdikdə, müqavilə əməliyyatları və ya insayder məlumatlarından istifadə faktları aşkar edildikdə və s.

SEC danılmaz iqtisadi səlahiyyətə, eləcə də bazarda ən mürəkkəb hüquqi mübahisələrdə iştirak edən müstəqil məhkəmə sisteminə malikdir. Tənzimləyicinin müxtəlif prosesləri və münaqişə vəziyyətlərini həll etmək üçün istifadə etdiyi alətlər və üsullar beynəlxalq orqanlar üçün nümunəyə çevrilmişdir.

Nüanslar

Amerikan birjasında satılan bütün səhmlər ABŞ-ın Qiymətli Kağızlar və Mübadilə Komissiyasının nəzarəti altındadır. Qiymətli kağızların dövriyyəsi və investorlara xidmət sahəsində qanunvericiliyin pozulması SEC-in araşdırma aparması üçün əsas ola bilər.

SEC korporativ ələ keçirmə əlamətləri olan sövdələşmələrə xüsusi diqqət yetirir. Məsələn, investor bir şirkətin səhmlərinin sayının 5% və ya daha çox paketini alarsa, bu hadisə mütləq SEC-in diqqət mərkəzində olacaq.

Bundan əlavə, SEC vicdansız broker xidmətləri ilə bağlı müştərilərin şikayətləri, insayder məlumatlarından istifadə şübhəsi, qiymət manipulyasiyası və s. ilə maraqlanır.

Tənzimləyici investorlara və treyderlərə informasiya dəstəyi verir. Amerika qiymətli kağızlar sənayesini tənzimləyən qanunlar və qaydalar belə bir fikrə əsaslanır ki, bütün investorların – fiziki şəxslərdən tutmuş böyük təşkilatlara qədər – konkret aktiv və ya şirkət haqqında tam, dəqiq və aktual məlumat əldə etmək imkanı olmalıdır. Bu, bazar iştirakçılarına cari hadisələrdən xəbərdar olmağa və ən effektiv investisiya qərarları qəbul etməyə kömək edir.

Şirkətlərin SEC-ə təqdim etməli olduğu məlumatlar:

– yeni yerləşdirilmiş qiymətli kağızlar haqqında hesabat;

– illik və rüblük hesabatlar;

– səhmdarların yığıncaqlarında baxılan materiallar;

– iri səhm paketlərinin alınmasına dair sənədlər;

– birləşmələr və satınalmalar haqqında məlumat.

Təcrübə

SEC hər il bir çox cinayətləri nəzərdən keçirir. Onlardan ən çox yayılmışları:

– qiymətli kağızlar haqqında ağlasığmaz və ya təhrifedici məlumatların gizlədilməsi və ya verilməsi;

– müştərinin pul vəsaitlərinin və ya qiymətli aktivlərinin oğurlanması;

– bazar qiymətlərinin manipulyasiyası;

– qiymətli kağızlarla insayder ticarəti;

– mühasibat saxtakarlığı;

– qiymətli kağızların müvafiq qeydiyyata alınmadan satışı;

– brokerlərin müştərilərə münasibətdə qanunsuz hərəkətləri.

Bu cür pozuntular aşkar edilərsə, SEC cərimələrin məbləğini müəyyən etmək, qanunsuz əldə edilmiş mənfəəti müsadirə etmək, fiziki şəxslərə və şirkətlərə qiymətli kağızlarla əməliyyatlar aparmağı qadağan etmək hüququna malikdir.

Söhbət cinayət təqibinə ehtiyacdan gedirsə, tənzimləyici ABŞ Ədliyyə Departamenti, Federal Təhqiqat Bürosu (FTB) və ya əyalət vəkilləri ilə birləşir.

Son illərdə ABŞ fond bazarında ən rezonanslı qalmaqallardan biri milyarder İlon Maskın özünün rəhbərlik etdiyi “Tesla”nın bütün səhmlərini almaq niyyəti barədə açıqlaması ilə bağlıdır. Araşdırma nəticəsində tənzimləyici ilə Mask arasında razılaşma əldə edildi. ABŞ Qiymətli Kağızlar və Mübadilə Komissiyası iş adamına qarşı dələduzluqla bağlı istintaqı dayandıraraq, onu 20 milyon dollar ödəməyə məcbur etdi. Eyni zamanda sahibkar “Tesla”nın direktorlar şurasını tərk etməli oldu.

Fakt

SEC-in tarixi 1934-cü ildən başlayır. Bu ildən sonra ABŞ Böyük depressiya yaşadı, birjalarda fırıldaqçılar fəaliyyət göstərdi, investorlar dövlət qurumlarına artıq etibar etmirdi. Bu, faktiki olaraq fövqəladə səlahiyyətləri olan bir təşkilatın yaradılması üçün təkan oldu. SEC-in ilk rəhbəri ABŞ-ın gələcək prezidenti Con Kennedinin atası Cozef Kennedi olub.