Quşlarla təyyarələrin toqquşması (bird strikes) problemi hələ də aviasiyada ən aktual problemlərdən biridir. Texnologiyanın daim inkişaf etməsinə və təhlükəsizlik tədbirlərinin daha da sərtləşməsinə baxmayaraq, quşlar yüz il əvvəl olduğu kimi, təyyarələr üçün ən dəhşətli problemlərdən biri olaraq qalır.
Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının araşdırması göstərir ki, hər il təyyarələr təxminən 5500 dəfə quşlarla toqquşur. Çox vaxt lələkli “kamikadzelər” bu fövqəladə hallarda ölür, lakin bəzən çəkisi bir kiloqramdan az olan qanadlı karkas bir neçə on ton ağırlığında olan bir təyyarəni yerə endirir.
Çox vaxt təyyarələr və quşlarla bağlı fövqəladə vəziyyətlər aerodromlarda – uçuş və ya eniş zamanı baş verir. Əksər hallarda quşlar təyyarənin mühərrikinə zərbə vurur. Keçirilən sınaqlara baxmayaraq, bəzən ən güclü və yüksək səviyyədə qorunan “Boeing” və “Airbus” mühərrikləri belə bir neçə kiloluq quşun qurbanı olur.
Başa düşmək vacibdir ki, qalxan və ya enən təyyarəni quşların zərbələrindən qorumaq demək olar ki, mümkün deyil. Belə ki, turbinlərə quraşdırıla biləcək qoruyucu maneələr havanın mühərriklərə daxil olmasına mane olur.
Böyük təyyarə istehsalçıları hər il minlərlə mühərrikini sınaqdan keçirir. Standartlara görə, mühərrik heç bir problem olmadan böyük bir qağayı və ya qarğanın zərbəsinə tab gətirə bilməlidir. İnternetdəki çoxsaylı videolar göstərir ki, mühərriklər əslində onlara düşən quşları asanlıqla “udur”.
Lakin, ən nadir kritik hallarda turbin qanadları toqquşmanı “həzm edə bilmir” və nəticədə mühərrikdə yanğın baş verir. Bu gün bütün təyyarələrin göyərtəsində yanğınsöndürmə sistemlərinin olmasına baxmayaraq, insan tələfatı ilə nəticələnən faciələrin qarşısını almaq mümkün deyil.
Orta hesabla bir təyyarənin qalxma sürəti təxminən 200-300 km/saatdır. Nəzərə alın ki, bu hələ uçuş zamanıdır. Təyyarənin sürəti 600-700 km/saata çatdığı halda isə bir quşun toqquşması 30 mm-lik avtomatik topdan atılan atəşə bərabər olur.
Məsələ burasındadır ki, min metrdən çox hündürlükdə pilotların arxaya dönüb təyyarəni endirmək şansı var. Yaxın məsafədə isə təyyarənin altında kifayət qədər yüksəklik olmur. Belə fövqəladə halların qarşısını almaq mümkündürmü? Mümkündür, amma çox çətin. Uzun onilliklərdir ki, müasir hava limanlarında təyyarələri ornitoloji xidmətlər qoruyur.
Eyni zamanda, mühəndislər toqquşmalardan yaranan zərəri minimuma endirmək üçün mühərriklər və ön şüşələr üçün daha güclü materiallar hazırlayırlar. Ancaq hətta ən yeni təyyarə belə quşlardan 100% qorunmayıb. Maksimum təhlükəsizliyi təmin etmək üçün hələ də quşlara qarşı hərtərəfli tədbirlərə ehtiyac var, bu da onlarla toqquşma ehtimalını minimuma endirsə də, tamamilə aradan qaldırmır.
Qeyd edək ki, bu gün “Azərbaycan Hava Yolları” aviaşirkətinin J2-8243 nömrəli Bakı-Qroznı reysini yerinə yetirən “Embraer 190” təyyarəsi Aktau şəhərinin 3 km yaxınlığında qəza enişi edib. Göyərtədə 62 sərnişin, 5 ekipaj üzvü olmaqla, ümumilikdə 67 nəfər olub, onlardan 28 nəfər sağ qalıb. Sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində çoxsaylı insan tələfatı ilə əlaqədar dekabrın 26-da Azərbaycanda matəm elan edilib.
