Macarıstan şirkətləri Azərbaycan kənd təsərrüfatının modernləşdirilməsində iştirak etmək fürsətini səbirsizliklə gözləyirlər.
Bunu iqtisadi və beynəlxalq inkişaf üzrə macar ekspert, Macarıstanın “Mandiner” jurnalının redaktor müavini Matyaş Kohan bildirib. Müsahibəni təqdim edirik.
– Cənab Kohan, hazırda Azərbaycan və Macarıstan arasında iqtisadi əməkdaşlığın əsas istiqamətləri hansılardır?
– Macarıstanla Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlıqda, eləcə də ümumilikdə Azərbaycan iqtisadiyyatında enerji üstünlük təşkil edir. Bununla belə, Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafı tendensiyaları bizim iqtisadi əlaqələrimizə də təsir edir. Azərbaycanda neft hasilatı artıq pik həddə çatdığından, qaz sahəsində əməkdaşlıq əlaqələrimizdə getdikcə daha vacib amilə çevriləcək. Ukraynadakı müharibə səbəbindən Macarıstan təbii qaz idxal mənbələrini diversifikasiya etmək səylərini artırıb. Bu strategiyanın əsas oyunçuları idxal marşrutları baxımından Türkiyə və Serbiya, yeni qaz mənbəyi baxımından isə ən əhəmiyyətli tərəfdaş Azərbaycandır. Bu ölkə hazırda Macarıstan üçün təbii qaz əldə etmək baxımından böyük bir fürsətdir.
– Macarıstanla Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığa hansı amil müsbət təsir edir?
– Macarıstan və Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığa Azərbaycanın öz iqtisadiyyatını şaxələndirmək istəyi müsbət təsir göstərir. Azərbaycanın strateji diversifikasiya sektorlarına kənd təsərrüfatı və qida emalı sektorları daxildir. Bu sektorlar çərçivəsində Macarıstan ixrac qabiliyyətinə malik KOB-lar vasitəsilə Azərbaycanı yüksəkkeyfiyyətli, faydalı texnologiya ilə təmin edə bilir. Macarıstanın dövlət bankı “Eximbank” artıq Azərbaycana bir neçə yüz milyon dollarlıq ixracı maliyyələşdirməyə hazırdır.
Bundan əlavə, Azərbaycanda ötən il başlanmış yeni Macarıstanın xarici investisiya proqramı həyata keçiriləcək. Macarıstanın Türk İnvestisiya Fonduna 100 milyon dollarlıq töhfəsi də yeni birgə layihələrin maliyyə mənbəyinə çevrilə bilər.
– 2025-ci ildə Macarıstan Azərbaycanda hansı mühüm layihələrə start verəcək?
– Macarıstan-Azərbaycan iqtisadi əlaqələri güclü ticarət əlaqələri üzərində qurulub və bunun sayəsində Macarıstanın əczaçılıq şirkətləri “Gedeon Rixter” və EGIS Azərbaycan bazarında fəal iştirak edirlər. 2025-ci ildə Azərbaycana böyük Macarıstan sərmayəsi yatırılacaq. Bu investisiya qida sənayesini əhatə edir və Macarıstanın enerji içkiləri istehsalçısı HELL-in Ələt Azad İqtisadi Zonasında tikilən zavodunu əhatə edir. Macarıstan şirkətinin investisiya həcmi 200 milyon dollardan çoxdur. Bu təşəbbüs nəticəsində Azərbaycanda 330 iş yeri açılacaq.
– Energetika sahəsində birgə layihə və təşəbbüslərin nəticələri nədən ibarətdir?
– Bu sahələrdə birgə layihələr iştirakçı tərəflərə mühüm nəticələr verib və Azərbaycanı Macarıstanın enerji təchizatının strateji mərkəzinə çevirib. Qismən dövlətə məxsus Macarıstanın neft şirkəti “MOL Hungarian Oil and Gas” (MOL Group) 2020-ci ildən Azərbaycan iqtisadiyyatında mövcuddur. “MOL Group” və onun birgə müəssisə tərəfdaşları Azərbaycanın qaz ehtiyatlarının işlənməsinə dair kommersiya sazişləri imzalayıblar. “MOL Group” SOCAR və bp-dən sonra Azəri-Çıraq-Günəşli (AÇG) yatağında üçüncü ən böyük səhmdardır. Burada istismar olunan neft laylarının altında və üstündə səmt qazı yataqları aşkar edilib. Azərbaycan yatağından hasilat MOL-un ümumi hasilatının 15 faizini təşkil edir və şirkət nəinki Ceyhan limanı vasitəsilə neft ixrac etmək, həm də Bratislavadakı neft emalı zavodunu Azərbaycan nefti ilə təmin etmək iqtidarındadır. Bu neft bütün Avropanın yanacaq təchizatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 2024-cü il Macarıstan və Azərbaycan arasında qaz əməkdaşlığı üçün dönüş nöqtəsi oldu. MOL Qərbi Çıraq platformasından təkcə neftin deyil, həm də qazın hasilatına dair müqavilə imzalayıb. Macarıstanın dövlət enerji nəhəngi MVM Group isə “Şahdəniz” qaz yatağında 5 faizlik pay əldə edərək Macarıstanın qlobal qaz bazarında idxalçısı kimi mövqeyini gücləndirdi. Yeri gəlmişkən, 2024-cü ilin aprel ayından Macarıstan geosiyasi motivli diversifikasiya çərçivəsində Azərbaycan təbii qazını birbaşa alır.
– İki ölkə arasında infrastruktur sahəsində hansı mühüm nəticə əldə olunub?
– İnfrastruktur sahəsində ölkələrimiz mühüm nəticə ilə fərqlənirlər: Macarıstanın “KÉSZ Group” tikinti şirkəti Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunun Soltanlı kəndində tikinti aparmaq imkanı əldə edib. Bu, yüksəkkeyfiyyətli Macarıstanın tikinti sənayesinin Azərbaycan bazarına simvolik girişidir.
– Macarıstan şirkətləri Azərbaycanda investisiya mühitini necə qiymətləndirir?
– Mən Azərbaycana sərmayə qoyduğuna görə peşman olan heç bir Macarıstan şirkəti tanımıram. 2024-cü ilin aprel ayında mənim Macarıstanın “MOL Group” şirkətinin sədri və baş icraçı direktoru Zsolt Hernadi ilə danışmaq imkanım oldu. O, AÇG layihəsini “dünyanın ən yaxşı yataqlarından biri”, “neft sənayesinin Premyer Liqası” adlandırıb və burada işlərin mükəmməl beynəlxalq əməkdaşlıq şəraitində aparıldığını qeyd edib. İnvestisiya mühiti, şübhəsiz ki, Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban və Prezident İlham Əliyevin birgə bəyanatında Macarıstan və Azərbaycan arasında “genişləndirilmiş strateji tərəfdaşlıq” səviyyəsinə yüksəldilmiş mükəmməl siyasi əlaqələrlə gücləndirilir. “MOL Group”un rəhbəri qeyd edib ki, bu gözəl siyasi əlaqələr olmasaydı, Azərbaycanın enerji sektoruna bu səviyyədə investisiya qoymaq, şübhəsiz ki, mümkün olmazdı.
Macarıstanın Bakıdakı ticarət nümayəndələri mütəmadi olaraq Azərbaycandakı investisiya mühitinin vəziyyəti haqqında məlumat verirlər. Yazırlar ki, Azərbaycan sərmayələrin daxil olmasına münbit şərait yaradır və korrupsiyanın aradan qaldırılması üçün real tədbirlər görür.
– Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində Azərbaycanın rolu nədən ibarətdir və Macarıstan bu prosesdə necə iştirak edir?
– Ukraynada müharibə başa çatdıqdan sonra da Avropa öz təbii qaz mənbələrini diversifikasiya etməli olacaq və bu sahədə Azərbaycan bütün Avropa üçün strateji tərəfdaşdır. Macarıstan Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini artıq 2010-cu illərin birinci yarısında anlayıb və indi bütün Avropa İttifaqının (Aİ) rifahı naminə mükəmməl Macarıstan-Azərbaycan əlaqələrindən istifadə etməyə hazırdır. Macarıstan regionda ən böyük qaz anbarına malikdir və bu, onu Aİ-nin Azərbaycan qazının idxalı üçün mühüm regional qaz mərkəzinə çevirir. Mərkəzi Avropanın ən böyük enerji oyunçusu olan MOL-un sərmayəsi təkcə Macarıstanın ərzaq təhlükəsizliyinin yaxşılaşdırılmasına deyil, həm də Slovakiya, Çexiya, Polşa və Rumıniya kimi ölkələrin yanacaq təchizatının təmin edilməsinə töhfə verir. Macarıstan, həmçinin Avropa-Azərbaycan perspektivli yaşıl enerji layihələrində, o cümlədən Xəzər-Qara dəniz-Avropa yaşıl enerji dəhlizində fəal iştirak edir.
– Qarşıdakı illərdə ikitərəfli əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi üçün hansı perspektivləri görürsünüz?
– Macarıstanla Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsinə həm siyasi iradə, həm də sahibkarlar tərəfindən böyük maraq var. Macarıstanın xarici işlər və ticarət naziri Peter Siyarto Azərbaycan-Macarıstan hökumətlərarası komissiyanın sədri qismində 2014-cü ildən indiyədək Bakıya azı 13 dəfə səfər edib.
Macarıstan şirkətləri Azərbaycan kənd təsərrüfatının modernləşdirilməsində iştirak etmək fürsətini səbirsizliklə gözləyirlər. Bu, ilk növbədə, su ehtiyatlarının idarə edilməsi sahəsinə aiddir. Yüksəkkeyfiyyətli Macarıstan texnologiyası və nou-hau sayəsində Quraqlığın Qarşısının Alınması İnstitutu 2023-cü ildə Budapeştdə yaradılıb və açılıb. Azərbaycana texnologiyaların ixracı artıq ötən ilin oktyabrında Macarıstan, İtaliya və Qazaxıstan səfirliklərinin dəstəyi ilə ADA Universitetində su ehtiyatlarının idarə edilməsinə dair birgə simpozium təşkil edildikdən başlanıb. Tədbirdə əsas məruzəçi Macarıstan Kənd Təsərrüfatı və Həyat Elmləri Universitetinin (MATE) rəhbəri olub, Su Tədqiqat İnstitutunun nümayəndələri və Macarıstanın su sənayesinin əsas oyunçuları da iştirak ediblər.
Beləliklə, Macarıstan və Azərbaycan arasında əməkdaşlığın növbəti əsas addımı su ehtiyatlarının idarə olunması ola bilər. Bundan əvvəl MATE Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sektoru üçün kadrların hazırlanması sahəsində Azərbaycanla əməkdaşlığa hazır olduğunu bəyan edib. Macarıstanın İxracın Təşviqi Agentliyi (HEPA) və Azərbaycanın İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyinin birgə startap akseleratoru da yaxşı nəticələr vəd edir.
