Avstraliyanın Cortical Labs startapı ilə Böyük Britaniyanın bit.bio şirkəti birlikdə CL1 adlı qurğunu yaradaraq “sintetik bioloji intellekt” (SBI) konsepsiyasını inkişaf etdirməyə başlayıblar.
Kembric şəhərindən kənardakı bir laboratoriyada yerləşən bu unikal bioloji kompüter insan beynindən alınan 200.000 neyron hüceyrədən ibarətdir. Hüceyrələr laboratoriya şəraitində yetişdirilib və onlar silikon çipinə yerləşdirilərək elektrik siqnalları vasitəsilə fəaliyyətlərini ekranda nümayiş etdirirlər.
CL1 cihazı, təxminən iki cüt ayaqqabı qutusu boydadır və məqsəd ənənəvi elektron və hətta kvant texnologiyalarından kənara çıxaraq yeni bir hesablama növü yaratmaqdır.
Cortical Labs-ın baş direktoru Hon Venq Çonqun sözlərinə görə:
“Bioloji kompüterlər, bizim beynimiz kimi, məlumat emalı zamanı adi elektronikaya nisbətən çox az enerji sərf edir. Gələcəkdə robototexnika, təhlükəsizlik və metavers kimi sahələrdə tətbiq oluna bilər”.
Ənənəvi və enerji baxımından tələbkar elektronika alternativlərinin axtarışı bioloji hesablama sahəsini sürətlə inkişaf etdirir. Bu sahənin məqsədi beynin hesablama qabiliyyətini təqlid etmək yox, birbaşa beyin hüceyrələrinin özündən istifadə etməkdir.
Cortical Labs bu istiqamətin önündə yer alır, baxmayaraq ki, FinalSpark (İsveçrə) və Biological Black Box (ABŞ) kimi startaplar da ciddi irəliləyiş göstərirlər.
CL1-in ilkin tətbiq sahələri neyroelmlə və əczaçılıq tədqiqatlarla bağlıdır. Burada müxtəlif kimyəvi maddələrin və dərmanların beyin hüceyrələrinin məlumat emalına necə təsir etdiyi öyrənilir.
Çonqun dediyinə görə:
“Bu tip yeniliklər gələcəkdə ənənəvi süni intellekt sistemlərindən fərqli olaraq həqiqi canlı orqanizmlərdəki neyronlar ilə çalışan yeni hesablama modelləri yaradacaq”.
Kembric Universitetinin klinik neyrologiya professoru və bit.bio-nun təsisçisi Mark Kotter bildirir:
“CL1-in əsas dəyəri ondadır ki, beyin hüceyrələrinin hesablama gücünü ölçə bilən ilk cihazdır. Bu, əslində bir paradigma dəyişikliyidir”.
Mütəxəssislər CL1-in bioloji hesablama sahəsi üçün əlamətdar bir nailiyyət olduğunu bildirirlər. London Universitet Kollecinin neyrobiologiya professoru Karl Friston isə CL1-i ilk kommersiya məqsədli biomimetik kompüter kimi dəyərləndirir. Amma o əlavə edir ki, bu texnologiyanın əsas üstünlüyü hələlik informatika deyil, daha çox elmi təcrübələr üçün “kiçik beyin” kimi istifadə olunmasındadır.
Johns Hopkins Universitetindən professor Tomas Hartunq isə “orqanoid intellekti” sahəsində işləyir. O qeyd edir ki, Cortical Labs-ın mühüm töhfələrindən biri, bioloji hesablama üçün virtual oyunları test üsulu kimi təqdim etməsidir.
CL1-in əvvəlki versiyası olan DishBrain, sadə bir videooyun olan Pong-u oynamağı öyrənmişdi: neyronlar topu geri qaytarmaq üçün raketkanı yuxarı-aşağı hərəkət etdirirdi.
Təlim zamanı neyronlara düzgün hərəkət etdikdə elektrik siqnalı şəklində mükafat stimulu, səhv etdikdə isə ağrılı “ağ səs” siqnalı göndərilirdi.
Spirtli içki və epilepsiya dərmanları üzərində təcrübələr
bit.bio şirkətindən Kotter izah edir:
“Biz neyronlara beyinə təsir edən müxtəlif maddələr tətbiq etdik. Məsələn, bu cihaz göstərdi ki, alkoqol hesablama qabiliyyətini azaldır”.
Başqa bir təcrübədə epilepsiya müalicəsi üçün üç fərqli dərman test edilib və karbamazepin adlı dərmanın oyun performansını digərlərindən daha yaxşı artırdığı müəyyən olunub.
Neyronların proqramlaşdırılması və bioloji məlumat
Çonq əlavə edir:
“Biz bioloji kompüterləri necə proqramlaşdıracağımız üzərində ciddi düşünürük. Böyük suallardan biri də rəqəmsal məlumatı bu neyronlara necə təqdim etməliyik?”
Hazırda elm adamları neyronlara müxtəlif rəqəmləri tanımağı öyrədirlər və artıq onlar “9”-un “4” və ya “5”-dən fərqli olduğunu anlamağa başlayırlar.
CL1-də iki tip neyron hüceyrəsi xüsusi təbəqələr şəklində kremniy üzərinə yerləşdirilir: biri elektrik impulslarını stimullaşdırmaq, digəri isə əngəlləmək üçün. Bu balans çox vacibdir.
Bu neyronlar insan dərisindən alınan gövdə hüceyrələrindən hazırlanır.
Standart neyron təbəqələri vs. orqanoidlər
FinalSpark kimi şirkətlər beyin orqanoidlərindən istifadə etsələr də, Cortical Labs və bit.bio düşünürlər ki, onların standart neyron qatları daha təkrarolunan və sabit nəticələr verir.
bit.bio-da beyin hüceyrələri üzrə tədqiqatı idarə edən Toni Osterven deyir:
“Bizim neyronlarımız çox vahid və təmiz görünür. Digər texnologiyalarla müqayisədə fərqlər daha azdır. Gücümüz də buradadır”.
Bioloji kompüterlərin geniş tətbiqlərə və süni intellekt sahəsinə keçidi hələ onilliklər tələb edə bilər. Problemlərdən biri effektiv proqramlaşdırma sisteminin olmamasıdır.
Digər çətinlik — neyronların bir neçə ay yaşaması, daim qidalandırıcı maye ilə təmin edilməsinin vacibliyidir.
Çonq izah edir:
“Ən böyük çatışmazlıqlardan biri yaddaş ötürülməsi texnologiyasının hələ mövcud olmamasıdır. Sistem sıradan çıxanda hər şey sıfırdan başlamalı olur”.
Çonq həmçinin etik sualların da yaranacağını etiraf edir: bioloji kompüterlər gələcəkdə şüurun ilkin formalarını inkişaf etdirərsə, bu ciddi məsələ olacaq.
Amma o bildirir ki:
“Hazırda bu sistemlər ağıllıdır, çünki stimullara cavab verir və öyrənirlər, amma şüura malik deyillər. Biz insan beyninin necə işlədiyini daha yaxşı anlayırıq, amma hələlik kolbada beyin yaratmaq fikrimiz yoxdur”.
