Süni intellekt (Sİ) getdikcə daha fəal şəkildə iş proseslərinə daxil olur — ofis tapşırıqlarından tutmuş yaradıcı peşələrə qədər. “Microsoft”un son araşdırmasına görə, avtomatlaşdırma səviyyəsi sürətlə artır və bütöv peşə qrupları artıq qismən alqoritmlərlə əvəz olunur. Ən nəzərəçarpan dəyişikliklər tapşırıqların çox hissəsinin rəqəmsal sistemlərə ötürülə bildiyi sahələrdə müşahidə olunur — məsələn, müştəri xidməti, media və inzibati dəstək.
Araşdırma generativ Sİ-nin (məsələn, “ChatGPT”, “Midjourney”, “Copilot” və s.) müxtəlif peşələrdə necə tətbiq oluna biləcəyini və insan əməyini əvəz etmək potensialını öyrənir. Ən çox risk altında olan peşə qrupu satış və əlaqəli fəaliyyətlərlə bağlıdır — bu sahə 0,32 bal toplayıb. Göstərici nə qədər yüksəkdirsə, yaxın illərdə bu funksiyaların neyron şəbəkələr və avtomatlaşdırılmış sistemlər tərəfindən yerinə yetirilməsi ehtimalı bir o qədər böyükdür. Ardınca İT və riyaziyyat sahəsi (0,3 bal), ofis və inzibati dəstək (0,29 bal), sosial iş və ictimai xidmətlər (0,25 bal), həmçinin incəsənət, dizayn, əyləncə, idman və media sahələri (0,25 bal) gəlir. Bu peşə qruplarında iş funksiyalarının yarıdan çoxu artıq Sİ texnologiyalarının təsiri altındadır. Satış və müştəri xidməti ən çox avtomatlaşdırmaya məruz qalan sahələrdir, çünki bu istiqamətlərdə proseslərin böyük hissəsi standart ünsiyyət və tipik sorğuların emalına əsaslanır.
Süni intellektlə əvəz olunma riski ən az olan peşə qrupları səhiyyə sahəsində yardım və dəstək (0,05 bal), kənd təsərrüfatı (0,06 bal), tikinti və mədənçilik (0,08 bal), binaların və ərazilərin təmizlənməsi, eləcə də texniki xidmət (0,08 bal) sahələridir.
Ən yüksək tətbiq göstəricisi humanitar və xidmət sahələrindədir. İlk növbədə bu, şifahi və yazılı tərcüməçilərin fəaliyyətidir (0,49 bal) — burada neyron şəbəkələr artıq mətn və nitqin dəqiq, sürətli tərcüməsini təmin edir və insanın iştirakına ehtiyacı azaldır. Ardınca tarixçi peşəsi gəlir (0,48 bal), burada alqoritmlər arxiv məlumatlarının böyük həcmlərini analiz edib tematik xülasələr formalaşdırmaqla analitik və tədqiqat proseslərini avtomatlaşdırır. Bortbələdçi və bələdçi (0,47 bal) işində texnologiyalar səsli təlimatlardan tutmuş sərnişinlər üçün fərdiləşdirilmiş xidmətlərə qədər bir sıra kommunikasiya funksiyalarını öz üzərinə götürür.
Sİ tərəfindən əvəz olunmaq riski yüksək olan digər peşələr sırasına xidmət sahəsində satış təmsilçiləri (0,46 bal) daxildir — bu sahələrdə onlayn satışlar və bütün satış mərhələlərində müştərini müşayiət edə bilən çat-botların tətbiqi bir çox funksiyaları əvəzləyir. İlk beşliyi yazıçılar və müəlliflər (0,45 bal) tamamlayır — burada generativ modellər artıq kontent, ssenari və məqalələr yaradır, insan yaradıcılığı ilə sürət və həcm baxımından rəqabət aparır.
Qeyd olunur ki, şifahi və yazılı tərcüməçilərin tapşırıqlarının 98%-i, tarixçilərin, riyaziyyatçıların, mətn redaktorlarının və korrektələrin tapşırıqlarının isə 91%-i artıq Sİ texnologiyaları tərəfindən yerinə yetirilə bilir.
Generativ Sİ texnologiyalarının artımı yalnız analitik deyil, həm də məzmun yarada bilən alətlərin meydana çıxmasına səbəb olub. Ən geniş yayılmış alətlər arasında Sİ əsaslı universal çat-botlar var — onlar artıq milyonlarla istifadəçinin gündəlik həyatının bir hissəsinə çevrilib. “StatCounter”in məlumatına görə, bu il sentyabr ayına olan vəziyyətə əsasən, ən məşhur çat-bot “OpenAI”nin “ChatGPT”sidir — onun bazar payı 81,12% təşkil edir. İkinci yerdə “Perplexity” (10,85%), üçüncü yerdə isə “Microsoft”un “Copilot”u (4,04%) gəlir. İlk altılığa həmçinin “Google”un “Gemini” (2,82%), “Anthropic”in “Claude” (0,99%) və Çinin “DeepSeek” (0,18%) çat-botu daxildir.
Generativ Sİ sistemlərinin yayılması əmək bazarında yeni dönüş nöqtəsi olub. Əvvəllər avtomatlaşdırma əsasən rutin əməliyyatlara təsir edirdisə, indi Sİ intellektual əməyin rəqibinə çevrilib — analiz, tərcümə, mətn yazmaq və tədris kimi sahələrdə. “ChatGPT”, “Claude” və ya “Gemini” kimi alətlərin istifadəsi yeni norma formalaşdırır — insan artıq maşınla rəqabət aparmır, onunla birlikdə işləyir. Bu, yalnız peşələrə yanaşmanı deyil, həm də insan əməyinin dəyərinin anlayışını dəyişdirir.
Xüsusilə risk altında olanlar tərcüməçilər, kopirayterlər, müəllimlər, məsləhətçilər və satıcılardır. Bu insanlar üçün Sİ bir alət deyil, birbaşa məşğulluq təhdididir. Həmkarlar ittifaqları və yenidən ixtisaslaşma sistemi faktiki olaraq yoxdur, bu isə o deməkdir ki, texnoloji dalğa humanitar və xidmət peşələrində çalışan minlərlə insanı əmək bazarının kənarında qoya bilər.
