Bitcoini kim yaradıb? “Satoshi Nakamoto” əslində kimdir?

Keçən xəbərimizdə Bitcoinin gələn ilin yanvarında 17 yaşı olacağını yazmışdıq. Oxucularımız (əsasən də İnvestisiya kanalımızın) üçün həmişə maraqlı olan Satoşi Nakamotonun kim olması həmişə maraqlı olduğundan onunla bağlı əlçatan resurslardan məlumat yığmağa çalışdıq.

“Satoshi Nakamoto” (Satoşi) adı 2008-ci ildə Bitcoin (BTC) konsepsiyasını təqdim edən şəxsin və ya şəxslər qrupunun istifadə etdiyi təxəllüsdür.

Nakamoto 2010-cu ilə qədər Bitcoin və blokçeyn texnologiyasının yaradılmasında aktiv olub, lakin həmin vaxtdan bəri ondan heç bir xəbər yoxdur. 

Əsas məqamlar bunlardır:

• Satoşi Nakamoto Bitcoin-in əsasını qoyan və ilkin “whitepaper”i yazan şəxsin (və ya şəxslərin) təxəllüsüdür.
• Bir çox insanlar Satoşi olmaq iddiası irəli sürüblər və ya onlar haqqında belə şübhələr olub, lakin heç biri təsdiqlənməyib.
• Hazırkı BTC qiymətlərini nəzərə alsaq, Satoşinin bir milyondan çox BTC-yə sahib olduğu barədə iddialara (dəlilsiz, sadəcə ehtimal olaraq) əsasən o, milyarder olardı.

Satoşi Nakamoto haqqında nə məlumdur?

Satoşi Nakamoto 2007-ci ildə Bitcoin proqramının ilk versiyası üzərində işləyərək layihənin ilk günlərində aktiv görünürdü. Bütün əlaqə e-poçt vasitəsilə aparılırdı və Satoşinin şəxsiyyəti, keçmişi və kimliyi ilə bağlı heç bir şəxsi məlumat təqdim olunmadığından onu tapmaq mümkün olmayıb.

Satoşi kriptovalyutanı ilk yaradan şəxs olmasa da, onun geniş istifadə olunmasına mane olan əsas problemi – iki dəfə xərcləmə (double-spending) problemini həll edən ilk şəxs idi. O, bunu həmyaşıdlar şəbəkəsinə əsaslanan paylanmış zaman möhürü serveri vasitəsilə təklif etdi. Bu server əməliyyatların ardıcıllığının sübutunu (proof-of-work-ə bənzər) hesablama vasitəsilə yaradırdı.

Nakamotunun Bitcoin-in inkişafında fəaliyyəti 2010-cu ildə bitdi. Sonuncu dəfə o, başqa bir kripto tərtibatçısına “artıq başqa işlərlə məşğul olduğunu” bildirən e-poçt göndərmişdi. Onun “yoxa çıxması” və kimliyinin məlum olmaması geniş müzakirələrə səbəb olub.

Əhəmiyyətli nailiyyətlər

• Satoşi Nakamoto 2008-ci ildə kriptovalyutanı geniş auditoriyaya tanıdan məqaləni dərc etdi.
• “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” adlı məqalə iki dəfə xərcləmə probleminin “peer-to-peer” şəbəkə ilə necə həll olunduğunu izah edirdi.

Fiziki pullardan fərqli olaraq, rəqəmsal token eyni anda bir neçə əməliyyatda təkrar istifadə oluna bilərdi. Buna görə bank kimi üçüncü tərəf təsdiqləyicilərə ehtiyac yaranırdı. Satoşi isə bu modeldən imtina edərək insan faktorunu tamamilə aradan qaldıran kriptoqrafik konsensus mexanizmi təklif etdi.

İki dəfə xərcləmə probleminin həlli

Nakamoto əməliyyatların desentralizə edilmiş formada aparılmasını – blokçeyn, Merkle ağacları, zaman möhürləri, kriptoqrafiya və “proof-of-work” konsensusunu birləşdirən bir sistemlə izah etdi.

Bu mexanizm sayəsində:

• əməliyyatlar dəyişdirilə bilmir,
• şəbəkənin çox hissəsinə nəzarət etmədən heç bir hücum mümkün olmur,
• blokçeyni geriyə çevirmək üçün böyük hesablayıcı güc tələb olunur.

Satoşinin sərvəti

Blokçeyn analizi göstərir ki, Satoşiyə aid ola biləcək ünvanlarda təxminən 1 milyon BTC var. Digər mənbələr bu rəqəmi 750 min – 1,1 milyon BTC arası qiymətləndirir.

Rəsmi olaraq yalnız Genesis ünvanı Satoşi ilə əlaqələndirilir – burada ilk yaradılmış və xərclənməsi mümkün olmayan 50 BTC var. 2024-cü ilin 3 oktyabrına olan məlumata görə bu ünvanda 100-dən bir qədər çox BTC var. İstifadəçilər minnətdarlıq simvolu olaraq hələ də ora BTC göndərirlər.

Mühüm qeydlər

Bitcoin-in yaradıcısının anonim qalması çox ehtimal ki, şüurlu seçim idi. Onlar üzə çıxacağı halda:

• həyatı alt-üst ola bilərdi,
• təhlükə ilə üzləşə bilərdilər,
• Bitcoin-in desentralizasiyası təhlükəyə düşə bilərdi.

Satoşi Nakamoto olduğu güman edilən şəxslər

Aşağıdakı şəxslər müxtəlif vaxtlarda Satoşi olmaqda şübhəli bilinmiş, lakin heç biri təsdiqlənməmişdir:

• Dorian Nakamoto
  • 2014-cü ildə Newsweek tərəfindən səhvən Bitcoin-in yaradıcısı kimi təqdim olundu, sonradan tam təkzib edildi.
• Hal Finney
  • Bitcoin-in ilk istifadəçilərindən biri idi və Satoşidən ilk BTC əməliyyatını almışdı. Eyni bölgədə yaşadığı üçün onun təxəllüsə ilham qaynağı ola biləcəyi düşünülürdü.
• Nick Szabo
  • “Bitgold” konsepsiyasının müəllifi idi, lakin o da Satoşi olmaq ehtimalını rədd edib.
• Craig Wright
  • Satoşi olduğunu iddia edən ən məşhur şəxslərdəndir. Bir neçə məhkəmə prosesinə səbəb olub.
    2024-cü ildə COPA (Crypto Open Patent Alliance) tərəfindən saxta iddialara görə məhkəməyə verildi və hakim Raytın Satoşi olmadığını rəsmi şəkildə bildirdi.

Satoşinin anonimliyi niyə vacibdir?

• Desentralizasiya: Şəxsiyyət açıqlansaydı, Bitcoin-in idarəsi mərkəzləşə bilərdi.
• Etibarsız sistem (trustless): Bitcoin-in fəlsəfəsi heç kimə güvənməmə prinsipinə əsaslanır.
• İcmayönümlü inkişaf: Mərkəzi lider olmadığından Bitcoin müxtəlif qrupların birgə işi ilə inkişaf edir.
• Diqqətin texnologiyaya yönəlməsi: Şəxsiyyət ətrafında kult yaranmır, diqqət sistemin özünə yönəlir.

Tez-tez verilən suallar

• Bitcoin-i kim yaradıb?
  • Satoşi Nakamoto adlı anonim şəxs və ya qrup.
• Satoşi nə qədər varlıdır?
  • Təxminən 1 milyon BTC-yə sahib olduğu deyilir, lakin yalnız Genesis ünvanı təsdiqlənib.
• Satoşi real şəxsdir?
  • Bir nəfər və ya qrup olduğu bilinmir, amma Bitcoin dizaynının arxasında real bir yaradıcı vardır.
• Satoşi yoxa çıxıb?
  • Anonim qaldığı üçün onun “yoxa çıxıb-çıxmadığını” bilmək mümkün deyil.

Beləliklə, Satoşi Nakamoto kriptovalyuta tarixinə ən böyük təsiri göstərən şəxs (və ya qrup) olaraq qalır. Bitcoin-in gələcəyi məlum olmasa da, Satoşinin yaratdığı blokçeyn texnologiyası uzun illər qalacaq.