Bu il qızıl ABŞ-də Tramp administrasiyasının iqtisadi siyasəti fonunda investorlar və mərkəzi bankların təhlükəsiz aktivlərə üz tutması səbəbilə kəskin artıb. Lakin hazırda diqqət daha da təsirli dinamika göstərən gümüşün üzərindədir.
Bu qiymətli metalın təklifindəki çatışmazlıq dekabrın əvvəlinə qədər onun qiymətini 100% artırıb, halbuki qızıl 60% bahalaşıb. Hər iki metala tələbat siyasi çalxalanma, inflyasiya və valyutaların zəifləməsi fonunda yüksəlib.
Lakin qızıldan fərqli olaraq, gümüş təkcə nadir və gözəl metal deyil. Onun müxtəlif sahələrdə geniş tətbiqi var və bir çox sənayelər üçün əvəzolunmazdır. Hazırda ehtiyatların rekord dərəcədə aşağı olması və investorların metali aktiv şəkildə alması real çatışmazlıq riskini yaradır ki, bu da bir sıra sənayelərə təsir göstərə bilər.
Yalnız zinət əşyaları üçün deyil: gümüş harada istifadə olunur?
Gümüş — elektron lövhələrdə, elektromobillərdə və akkumulyatorlarda istifadə edilən əla elektrikötürücüdür. Gümüş pastası günəş panellərinin əsas komponentidir, həmçinin bu metal tibbi cihazların örtüklərində istifadə olunur. Uzunmüddətli yüksək qiymətlər sənaye istehlakçılarının rentabelliyinə zərər vura və onları gümüşə alternativ axtarmağa məcbur edə bilər.
Qızıl kimi, gümüş də zinət əşyaları və sikkələrin istehsalında populyardır. Çin və Hindistan böyük sənaye bazaları, çoxsaylı əhali və nəsildən-nəslə ötürülən gümüş zinət əşyalarının mədəni rolu səbəbilə əsas alıcılar olaraq qalır.
Hökumətlər və zərbxanalar da investisiya sikkələrini buraxmaq üçün böyük həcmdə gümüş istehlak edir. Bazar aktivinə çevrilmiş gümüşün bir unsiyası qızıldan qat-qat ucuzdur, bu isə onu pərakəndə investorlar üçün daha əlçatan edir.
Gümüş bazarını unikallaşdıran nədir?
Gümüşün tətbiq sahələrinin çoxluğu onun qiymətinə müxtəlif faktorların təsir etməsi deməkdir: istehsal dövrləri, faiz dərəcələri, bərpa olunan enerji siyasəti və s. Qlobal iqtisadiyyat böyüdükdə, sənaye tələbi gümüşün qiymətini artırır. Tənəzzül yaxınlaşdıqda isə investorlar alternativ alıcı rolunu oynayırlar.
Bununla yanaşı, gümüş bazarı qızıl bazarından xeyli “nazikdir”. Bu isə gündəlik dövriyyənin daha kiçik olması, ehtiyatların azlığı və likvidliyin istənilən an yox ola bilməsi deməkdir. Londonda saxlanılan gümüşün həcmi cəmi 50 milyard dollar dəyərindədir, halbuki qızıl ehtiyatları 1,2 trilyon dollar təşkil edir. Bundan əlavə, qızıl üçün müəyyən “təhlükəsizlik yastığı” mövcuddur: mərkəzi banklar İngiltərə Bankının anbarlarında 700 milyard dollarlıq qızıl saxlayır və likvidlik böhranı zamanı bu ehtiyat borc kimi təqdim oluna bilər. Gümüş üçün belə mexanizm yoxdur.
İdeal fırtına: gümüş rallisinə nə təkan verdi?
Gümüş çox vaxt qızıl ilə birlikdə hərəkət etsə də, daha kəskin dalğalanmalar göstərir. 2025-ci ilin əvvəlində qızıl bahalaşdıqdan sonra bir çox investorlar iki metalın tarixi yüksək qiymət nisbətinə diqqət etdilər — 100:1. Nəticədə, gümüş çox ucuz görünürdü və bu, bir çoxlarını “ağ metal”a yatırım etməyə sövq edirdi.
ABŞ, Fransa və Yaponiya kimi böyük iqtisadiyyatlarda nəhəng borclar, həmçinin onların həlli üçün siyasi iradənin olmaması investorları gümüş və digər alternativ aktivlərə yönəltdi. Bu tendensiya “valyutaların dəyərdən düşməsinə qarşı ticarət” (debasement trade) adlandırıldı.
Meksika, Peru və Çin — ən böyük üç istehsalçı — tənzimləyici baryerlərdən tutmuş ekoloji məhdudiyyətlərə qədər müxtəlif problemlərlə üzləşirlər. Nəticədə dünya üzrə gümüşə tələbat artıq beşinci ildir ki, hasilatı üstələyir.
Bu il baş verənlər nə idi?
İdeal fırtına bir neçə hadisənin üst-üstə düşməsi ilə baş verdi. İlkin mərhələdə ABŞ-da gümüşə rüsum tətbiqi barədə şayiələr Nyu-Yorkdakı “Comex” birjasının anbarlarına metalla bağlı kütləvi axına səbəb oldu.
Bu isə öz növbəsində əsas spot ticarət mərkəzi olan Londonda əlçatan ehtiyatların tükənməsinə gətirib çıxardı. Fiziki metal ilə təmin edilən ETF-lərə yüz milyon unsiyadan çox gümüşün axını durumu daha da gərginləşdirdi.
Kulminasiya oktyabr ayında, Hindistanın bayram mövsümündə tələbatın kəskin artması zamanı baş verdi. Bazar birdən “kilidləndi”: gümüşün borclanma dəyəri rekord həddə qalxdı, qiymətlər sıçradı. Bu çatışmazlıq (squeeze) Londonda qiymətlərin digər beynəlxalq göstəriciləri üstələməsinə səbəb oldu. Buna baxmayaraq, treyderlər vəziyyəti diqqətlə izləyirlər, xüsusilə də noyabrda ABŞ-nin gümüşü kritik minerallar siyahısına daxil etməsindən sonra.
