Diqqəti çəkən maraqlı məqam bu oldu ki, vergi qanunvericiliyi demək olar hər il dəyişsə də, heç vaxt bu qədər ictimai maraq və müzakirə doğurmamışdı. Qızğın müzakirənin ən başlıca səbəbi bu idi ki, Vergi Məcəlləsində həddən artıq geniş təbəqənin – şadlıq evlərinin ofisiantından tutmuş özəl sektorda çalışan həkimədək- maraqlarına toxunan məsələlər vardı.
Eyni zamanda, çoxlu sayda müstəqil ekspert də heç vaxt olmadığı qədər aktiv oldu, media və sosial şəbəkə vasitəsilə rəylərini bölüşdülər. Amma bu müzakirələr il boyu da ara verməməli, təkcə yeni dəyişikliklər yox, Məcəllədə olan, sadə vətəndaşlar və biznes (xüsusilə xırda biznes) üçün ağırlıq gətirən, maneələr yardan mexanizmlərin hamısı tənqid edilməli, növbəti dəyişikliklərdə onların təkmilləşdirilməsi (ya da ümumiyyətlə ləğvi) üçün zəmin yaradılmalıdır.
Məsələn, elə indi bu problemlərdən birini yazıram.
Söhbət Vergi Məcəlləsinin 218.4.5-ci maddəsindən gedir. Bu maddəyə görə, mülkiyyətində torpaq sahələri olan şəxslər bu torpaqları satarkən sadələşdirilmiş vergi ödəməlidir.
Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar üçün verginin məbləği torpaq vergisinin 2 misli qədərdir.
Lakin həyətyanı sahə olduqda, Bakı şəhəri üzrə hər kvadratmetr üçün 0.6-2 manat aralığında dəyişir, Gəncə, Sumqayıt və Xırdalan üçün isə 0.75 manatdır.
Ölkənin əyalət rayonları və kəndləri üçün vahid vergi məbləğidir – 0.25 manat.
Burda narahatlıq doğuran 3 məqam var:
1) Əgər vətəndaş tikili formasında daşınmaz əmlak satırsa və 5 il həmin əmlaka qeydiyyatı varsa, vergidən azaddır. Lakin lap 30 il əvvəldən sənə məxsus olsa da zaman limiti qoyulmadan eyni qayda torpağa da şamil edilməlidir. Həm mənzil, həm torpaq daşınmaz əmlakdır və nədən hər ikisinə oxşar prinsip tətbiq olunmasın?
Məsələn, Gürcüstan qanunvericiliyində belədir – istər həyətyanı torpaq, istər tikili (mənzil) son 2 ildə sənə məxsus olubsa, vergidən azaddır.
2) Kəndlər üçün verginin məbləği torpaqların mövcud qiymətləri baxımından çox yüksəkdir. Hazırda Azərbaycanda turizm üçün cəlbedici olan, iri şəhərlərə yaxın kəndlər istisna olmaqla kəndlərin tam əksəriyyətində həyəcanı torpaq sahəsi çox ucuzdur. Məsələn, ucqar ərazilərdə, aran yerlərində 15-20 sot torpağın maksimum qiyməti 2000-3000 manat arasında dəyişir.
Təsəvvür edin ki, 20 sot (2000 kvadratmetr) həyətyanı sahə üçün 750 manat səndən sadələşdirilmiş vergi tələb edilir. 3000, hətta 5000 manat qiyməti olan torpaq üçün 750 manat vergi görün əldə olunan vəsaitin neçə faizi edir. Bunun üzərinə 150 manatdan çox notarius və xidmətlərini də əlavə edəndə, yük lap ağırlaşır.
3) Rayon mərkəzləri ilə həmin rayonun inzibati ərazisi olan kənddə həyətyanı torpaq satışını eyni məbləğdə sadələşdirilmiş vergi qoymaq nə iqtisadi, nə də Məcəllənin ədalət prinsipi baxımından doğrudur. Tutaq ki, rayon hər kv metr torpağın qiyməti arasında fərq azı 5-6 dəfə, bəzən daha çox olsun, amma eyni vergi tətbiq edilsin.
Torpaq alqı-satqısını ticarətə çevirənlərdən vergi tutulmağı normal qarşılamaq olar. Buna görə, məsələn, həyəcanı torpaq satışına vergini o zaman tətbiq etmək ədalətli olur ki, bu mülkiyyət azı son 3 ildə sənə məxsus olsun.
Amma 30 il sənə məxsus olmuş şəxsi həyətyanı sahəni satanda vergi ödəməyin zərurətini əsaslandırmaq çətindir. Rüsum ödəmək anlaşılandır və kənddə olan torpaq sahibi mülkünü satanda 150 manata qədər rüsum və xidmət haqqı formasında notarial xərcləri onsuz da çıxır.
Azdır bir az artsın, amma bir dəfə ödənsin…Bir sahəyə görə bir dəfə dövlət rüsumu və xidmət haqqı, bir dəfə vergi alınmasın…
MÜƏLLİF:
RƏŞAD AĞAYEV,
ekspert.
