İnkişaf etmiş ölkələrdə bazar iqtisadiyyatının bir neçə modeli formalaşıb: azad, sosial yönümlü, dövlət tərəfindən idarə olunan bazar.
Bazar iqtisadiyyatının qeyd edilmiş modelləri ümumi və bir sıra spesifik xüsusiyyətlərə malikdir. Ümumi əlamətlərə aiddir: müxtəlif mülkiyyət növlərinin mövcudluğu – xüsusi, ictimai, dövlət; rəqabət və dövlət tərəfindən dəstək. Spesifik xüsusiyyətlər ölkənin tarixi, mədəni, dini, siyasi xarakteri ilə əlaqədardır. Dövlət iqtisadiyyat, maliyyə bazarının təşkili və sosial problemlərin həllində müxtəlif rol oynayır.
Məsələn, ABŞ-da cəmiyyətin iqtisadi həyatında dövlət məhdud rol oynayır. Bu, tarixi amillər, mədəniyyətin müxtəlifliyi, eləcə də məskunlaşmış xalqların dini və digər ənənələri ilə şərtlənir. Ilk avropalı mühacirlər qanun və dini təqiblərdən qaçan, eləcə də özünü şəxsiyyət kimi təsdiq etmək istəyən insanlar idilər. Məhz bunun əsasında da ABŞ-da bazar prinsipləri formalaşdı.
Qərbi Avropa ölkələrinin əksəriyyətində bazarın yaranması feodal sistem şərtləri daxilində baş verirdi, elə monarxizm prinsipləri əsasında formalaşmış qanunlar cəmiyyətin iqtisadi və sosial həyatında dövlətin rolunu müəyyən etdi.
İqtisadiyyatın yapon modelinin xüsusiyyətləri ölkənin xarici dünyadan təcrid olunması (1603-1854), feodal sisteminin xüsusiyyətləri və konfusiçiliyin əsrlərə əsaslanan ənənələri ilə bağlıdır. Bu və digər tarixi, təbii-iqlim, mədəni amillər Yaponiyanı digər inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən daha individual cəmiyyətə çevirir
ABŞ, Avropa ölkələri və Yaponiyanın tarixi ənənə və siyasi fəlsəfəsinin spesifikliyi həmin ölkələrin iqtisadi həyatının təşkilində də özünü büruzə verir. Əsas fərqləndirici amillərdən biri mərkəzi hakimiyyətin xərclərinin həcmi ilə bağlıdır.
Avropa İttifaqı ölkələrində hakimiyyət xərclərinin xüsusi çəkisi ABŞ və Yaponiyanın bu göstəricisindən bir qədər yüksəkdir.
Bu, gəlirlərin qeyri-bərabər bölgüsü və sosial stabilliyin təminatı olaraq, Avropa ölkələrinin sosial təminat sisteminə olan münasibətini əks etdirir. Yaponiyada dövlət assiqnasiyalarının həcmi çox azdır, sosial ehtiyacların böyük hissəsini isə ailə təmin edir. ABŞ-da hökumət həm də sosial müdafiə təklif etmir, heç ailə də özü belə bir məsuliyyətin altına girməyə tələsmir.
Ölkələrin sosial siyasətə yanaşmalarındakı fərqliliyin nəticələrindən biri də əhali gəlirlərindəki diferensiasiyadır. ABŞ-da yoxsulluq səviyyəsində yaşayan insanların xüsusi çəkisi Avropa və Yaponiyaya nisbətən yuxarıdır, baxmayaraq ki, Amerika dünyanın daha inkişaf etmiş ölkəsi sayılır. Sənayedən post-sənaye sisteminə keçən əksər ölkələr üçün bazar iqtisadi modelinin effektivliyinin əsas amili kimi şəxsi imkanların realizasiya səviyyəsi, insanların mövcudluğu üçün ən münasib iqtisadi, sosial, ekoloji və psixoloji şərtlərin təmin olunmasını qeyd etmək olar.
BMT ölkələrin inkişaf səviyyəsini əhalinin gəlirləri, tibbi təminat və təhsil səviyyəsini nəzərə alan xüsusi göstərici əsasında qiymətləndirir.
