Beynəlxalq Enerji Agentliyi (BEA) 2024-cü il üçün Qlobal Enerji Hesabatını (“World Energy Outlook 2024”) dərc edib.
Hesabatda 2024-cü ildə qlobal enerji mənzərəsini formalaşdıran ssenarilərin – bərpaolunan mənbələr, elektrik mobilliyi, LNG, süni intellekt və istilik dalğalarının elektrik enerjisinə tələbatdakı qeyri-müəyyənliyin araşdırıldığı diqqətə çatdırılır.
Hesabatda vurğulanır ki, geosiyasi risklər qlobal enerji təhlükəsizliyi üçün əsas problem olaraq qalır. Bununla belə, əsas bazar balansları yüngülləşərək müxtəlif yanacaqlar və texnologiyalar arasında daha gərgin rəqabətə zəmin yaradır. Belə ki, 2020-ci illərin ikinci yarısında günəş fotovoltaik (PV) sistemləri və batareyalar kimi əsas təmiz enerji texnologiyaları üzrə istehsal gücündə əhəmiyyətli artımla yanaşı, neft və LNG tədarükünün həddindən artıq artması müşahidə edilə bilər.
BEA hesab edir ki, mədən yanacağı qiymətlərinin aşağı olduğu bir mühitdə təmiz enerji istehsalının sürətləndirilməsi müxtəlif problemlər yaradır. Belə ki, 2023-cü ildə qlobal miqyasda 560 giqavatdan (GVt) çox yeni bərpaolunan enerji əlavə edilib. Təmiz enerji layihələrinə investisiyalar hər il 2 trilyon ABŞ dollarına yaxınlaşır ki, bu da yeni neft, qaz və kömür tədarükünə xərclənən ümumi məbləğdən təxminən iki dəfə çoxdur. Sərmayənin bu artımı bərpaolunan enerji istehsalı gücünü bugünkü 4250 GVt-dan STEPS ssenarisində 2030-cu ilə qədər proqnozlaşdırılan 10.000 GVt-a çatdırıb. Bu, COP28-də müəyyən edilmiş üçqat hədəfdən aşağı olsa da, qlobal elektrik tələbatının proqnozlaşdırılan artımını qarşılamaq üçün kifayətdir.
Agentlik onu da qeyd edir ki, təmiz enerjinin tətbiqi texnologiyalar və ölkələr arasında eyni həcmdə deyil. Məsələn, Çin 2023-cü ildə əlavə edilən qlobal bərpaolunan enerji potensialının 60 faizini təmin edib. BEA-nın məlumatına görə, Çinin yalnız günəş PV istehsalının 2030-cu illərin əvvəllərində ABŞ-ın cari elektrik enerjisinə olan tələbatını üstələyəcəyi gözlənilir. Hesabat bu yeni bərpaolunan gücün enerji sistemlərinə inteqrasiyası ilə bağlı çətinlikləri vurğulayır və infrastrukturun genişləndirilməsinin tələbata uyğun olub-olmayacağı suallarını verir.
Hesabatda vurğulanır ki, dünya daha çox elektrikləşdirilmiş enerji sisteminə doğru irəlilədikcə, qlobal elektrik tələbatı artır. Elektrik enerjisindən istifadə son on ildə ümumi enerji tələbatından iki dəfə sürətlə artıb və bu artımın üçdə ikisi Çindən gəlir. Yüngül sənaye istehlakı, elektrik hərəkətliliyi, soyutma sistemləri və AI məlumat mərkəzləri kimi amillərlə idarə olunan qlobal elektrik tələbinin 2035-ci ildə əvvəlki ilin proqnozu ilə müqayisədə 6 faiz və ya 2200 teravatt-saat arta biləcəyi proqnozlaşdırılır.
BEA-nın qənaətinə görə, süni intellekt və məlumat mərkəzləri əhəmiyyətli olsa da, onlar elektrik enerjisinə tələbatın artmasının yeganə aparıcı qüvvəsi deyil. Belə ki, daha tez-tez və intensiv istilik dalğaları və kondisionerlər kimi cihazlar üçün ən yüksək standartlara uyğun amillər 2035-ci ilə qədər qlobal soyutma tələbatını 1200 teravatt-saatdan çox artıra bilər və bu, Yaxın Şərqin bütün elektrik istehlakına bərabərdir.
Agentlik günəş PV və litium-ion batareyaları kimi texnologiyalar üçün geniş istehsal gücü sayəsində daha sürətli təmiz enerji keçidləri potensialını vurğulayır. Hesabata görə, günəş enerjisi istehsalı altı dəfə artaraq, illik 1100 GVt-dan çox olacaq.
“World Energy Outlook 2024” aydın mesajla yekunlaşır: dünya daha təmiz enerji gələcəyinə doğru sürətlənmək gücünə malikdir, lakin bu, razılaşdırılmış qlobal fəaliyyət tələb edir. Hesabata görə, təmiz enerji sərmayələri, siyasət öhdəlikləri və texnoloji yeniliklər artan enerji tələbatını ödəmək, eyni zamanda, qazıntı yanacaqlarından asılılığı azaltmaq üçün çox vacibdir. BEA 2030-cu ilə qədər təmiz enerjinin bütün yeni qlobal enerji tələbatını ödəmək üçün kifayət edə biləcəyini proqnozlaşdırır. Bununla belə, xüsusilə 2030-cu ilə qədər enerji səmərəliliyinin yüksəldilməsi üzrə qlobal sürətin iki dəfə artırılması kimi hədəflərə çatmaqda problemlər qalmaqdadır. Hesabata görə, irəliləyiş əldə olunsa da, daha güclü siyasət çərçivələri və əlaqələndirilmiş beynəlxalq səylər olmadan, bəşəriyyət bu hədəflərə çatmaqda çətinlik çəkəcək.
