Çin xaricdə yuanın təşviqini gücləndirib və borclu ölkələrə dollarla olan kreditlərin bir hissəsini Çin valyutasına çevirməyi təklif edir. Bunun müqabilində borcalanlar daha aşağı faiz dərəcələri əldə edir, Pekin isə yuanın beynəlxalq istifadəsinin genişlənməsinə nail olur.
Efiopiya bu strategiyanın son uğurlu nümunəsidir. Hakimiyyət orqanları Çinə olan 5,38 milyard dollarlıq borcun bir hissəsinin yuanla kreditlərə çevrilməsini müzakirə edir. Keniya artıq dəmir yolu layihələri üzrə dollar kreditlərinin konvertasiyasına razılıq verib və öz hesablamalarına görə, borcun idarə olunmasına illik 215 milyon dollar qənaət edəcək.
Dollar əvəzinə yuan
“Əgər borcalan daha az ödəyirsə, kreditor da daha az qazanır”, – deyə Maykl Pettis qeyd edir. “Lakin Çin başqa cür qazanır: yuanın beynəlxalq hesablaşmalardakı mövqeyini möhkəmləndirir”.
Məsələyə yaxın mənbələrin sözlərinə görə, Pekin Çin malları və xidmətlərinin alınması üçün verilmiş borcların yuana çevrilməsini müsbət qarşılayır. Bu, milli valyutada hesablaşmaları sadələşdirir və yuanı ticarət və maliyyələşdirmə üçün daha adi alətə çevirir. Gələcəkdə bu sxem Afrika hüdudlarından kənara da yayıla bilər.
Pekinin başlıca məqsədi yuana qlobal ticarət və ödənişlərdə daha geniş yer vermək, dollar asılılığını və ABŞ-nin maliyyə üstünlüyünü azaltmaqdır. Eyni zamanda, tariflərin Tramp dövründə artırılmasından sonra Çin ixracının əhəmiyyətli hissəsinin yönəldiyi Afrikada təsirini gücləndirir.
Borcalanlar üçün daha ucuz, Çin üçün məqbul
Bu cür kreditlərdən əldə olunan faiz gəlirləri azalsa da, iqtisadçılar riski idarəolunan hesab edirlər. Bostон Universitetindən Kevin Qallağerin sözlərinə görə, Afrikanı maliyyələşdirən “Çin siyasi bankları” ölkə daxilində yuanda dollarla müqayisədə daha ucuz borclana bilir.
Aşağı faiz dərəcələrini yumşaq monetar siyasət dəstəkləyir: Çin Xalq Bankı deflyasiya təzyiqi və zəif iqtisadi artım səbəbindən dərəcələri minimal səviyyələrdə saxlayır. Çin və ABŞ faiz dərəcələri arasındakı fərq yuan kreditlərini Trampın gözlənilməz siyasəti fonunda dollar asılılığını azaltmağa çalışan ölkələr üçün xüsusilə cəlbedici edir.
Ölkələr yuanla istiqraz bazarına çıxır
Bu il Macarıstan və Qazaxıstan yuanla istiqrazlar yerləşdirib, Şri-Lanka avtomagistral tikintisi üçün Çin valyutasında 500 milyon dollarlıq kredit alıb, İndoneziya isə ilk ofşor yuan buraxılışına hazırlaşır. “Bloomberg”in məlumatına görə, 2025-ci ilin oktyabrına qədər hökumətlər, dövlət bankları və beynəlxalq təşkilatlar kredit və istiqrazlar vasitəsilə təxminən 68 milyard yuan (9,5 milyarddollar) cəlb ediblər – bu, 2024-cü ilin bütün göstəricisini iki dəfə üstələyir.
Çin qarşısında ən böyük borcu olan Afrika ölkələrindən biri Zambiya da keçid imkanını nəzərdən keçirir. Maliyyə naziri Situmbeko Musokotvane bildirib: “Borc yükünü həqiqətən azaldan və vəsaitə qənaət edən hər bir variant bizi maraqlandırır. Prosesi diqqətlə izləyirik”.
Çin XİN ayrı-ayrı danışıqları şərh etməsə də, “Keniya və digər Afrika ölkələri ilə praktiki əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə” hazır olduğunu təsdiqləyir. Con Hopkins Universitetinin Çin və Afrika Araşdırmaları Təşəbbüsünün mütəxəssisi Yufan Juanın fikrincə, Laos, Cibuti, Konqo, Mozambik və Seneqal da Keniya modelinə keçə bilər. Bununla belə, ekspert hesab edir ki, təkcə valyutanın dəyişdirilməsi balanslaşdırılmamış borc problemlərini həll etmir – bəzi hallarda restrukturizasiya tələb olunacaq.
Valyuta svopları və yuanın yeni “ekosistemi”
Çinin digər aləti Çin Xalq Bankının təxminən 30 ölkə ilə yaratdığı valyuta svop xətləri hesab olunur. Bu mexanizm dollarsız yuanda hesablaşma aparmağa imkan verir.
“Çin yuan üçün ekosistem qurur – valyutanın istifadə oluna biləcəyi ssenarilərin sayını artırır”, – deyə “Standard Chartered”dən Din Şuan izah edir. Bu, həm ticarətə, həm investisiyalara, həm də borc alətlərinin buraxılışına aiddir.
İllərlə xaricdə borclanmanı genişləndirən Çin, yuanda restrukturizasiya etməkdə maraqlı olan geniş borcalan ölkələr qrupu formalaşdırıb. Qallağerin qiymətləndirməsinə görə, Dünya Bankının bölgüsünə əsasən ən kasıb hesab olunan 78 ölkə Çinə təxminən 67 milyard dollar borcludur. Bu kreditlər daha uzun müddətə və aşağı faizlə yuana keçərsə, həmin ölkələr üçün tələb olunan büdcə imkanlarını yaradacaq, Çin üçün isə itki əhəmiyyətli olmayacaq.
Çoxvalyutalı dünyaya doğru
Pekin uzun müddətdir yuanın qlobal sistemdə rolunu artırmağa çalışır, lakin sərt valyuta nəzarəti və xarici investorlar üçün məhdud giriş irəliləyişi ləngidir. Hazırda Çin Xalq Bankı prioritetləri dəqiqləşdirir: daxili kapital bazarının daha da açılacağını və yuandan maliyyələşmə valyutası kimi istifadə edən xarici institutlara dəstəyin davam edəcəyini bildirir.
Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının məlumatına görə, yuanın qlobal dövriyyəsi gündə 817 milyard dollara yüksəlib və funt sterlinqin ticarət həcminə yaxınlaşıb. Çin valyutasının qlobal valyuta əməliyyatlarında payı 8,5%-ə çatıb (2022-ci ildə 7% olub). Müqayisə üçün, funtun payı 12,9%-dan 10,2%-yə düşüb. Beləliklə, yuan dünya ticarət həcminə görə beşinci yerdə mövqeyini möhkəmləndirir və funtla fərqi azaldır.
Analitiklər hesab edirlər ki, bu rəqəmlər Pekinin uzunmüddətli valyuta beynəlmiləlləşdirmə strategiyasının irəliləyişini təsdiqləyir. “Bank of Singapore”un FX strategiyası üzrə mütəxəssisi Mox Sionq Sim bildirib: “Yuan sürətlə funtu yaxalayır: Çin valyutasının qlobal istifadəsini genişləndirməyə yönəlik siyasət nəzərəçarpacaq nəticələr verir”. Onun sözlərinə görə, əsas məhdudiyyətlər kapital hərəkəti üzərində nəzarət və qeyri-rezidentlər üçün məhdud giriş olaraq qalır.
Bununla belə, yuanın beynəlxalq istifadəsi göstəriciləri birmənalı deyil. SWIFT məlumatına görə, 2025-ci ilin avqustunda qlobal ödənişlərdə yuanın payı 2,9% təşkil edib, halbuki bir il əvvəl 4,7% olub. Lakin Çin bankları ixracatçıların və investorların yuana marağının artdığını bildirir: sentyabrda onlar müştərilərə 51,8 mlrd dollar xalis xarici valyuta satıblar – bu, 2020-ci ildən bəri maksimum göstəricidir. Bu, yuanın daha da möhkəmlənəcəyi gözləntilərini əks etdirir.
“Xarici valyuta üzrə xalis profisit Çinə kapital axınının artdığını göstərir. İxracatçılar gəlirlərini daha fəal şəkildə konvertasiya edirlər ki, bu da yuanı ABŞ ilə ticarət gərginliyi fonunda belə dəstəkləyir”, – deyə ANZ Bankın Asiya üzrə tədqiqatlar rəhbəri Hun Qo izah edir.
Analitiklərin fikrincə, əgər məzənnə dollara qarşı 7,00 səviyyəsinə qədər möhkəmlənərsə, ixracatçıların konversiya həcmi yüz milyardlarla dollar arta bilər ki, bu da yuanın daxili tələbatını yüksəldəcək və qlobal yayılmasını sürətləndirəcək. Bu prosesi stimullaşdırmaq üçün Çin Xalq Bankı onşor repo bazarına çıxışı genişləndirib və Honq-Konqla sürətli ödəniş mexanizmini işə salıb. Çində yerli səhmlərin artımı yuan tələbini gücləndirir, sabit məzənnə isə valyutanı daha cəlbedici edir.
Eyni zamanda, Pekin zəif tərəfini də anlayır: iqtisadiyyat hələ də əsas geosiyasi rəqibinin valyutasından asılıdır. Rusiyanın təcrübəsi göstərdi ki, dollar sanksiya aləti kimi istifadə oluna bilər. Çinin aktiv şəkildə qızıl alması da tədricən dedollarizasiya strategiyasının bir hissəsidir.
“Təbii ki, Qərb blokundan kənarda olan ölkələr dollar asılılığını azaldacaqlar və yuanda hesablaşmalar getdikcə daha real alternativə çevriləcək”, – deyə “Teneo”dan Qabriel Vildau qeyd edir.
Pekinin yaxın məqsədi çoxqütblü valyuta sistemi yaratmaqdır, burada yuan dollar üçün inandırıcı alternativ olacaq. Uzunmüddətli hədəf isə yuanı Çinin iqtisadi və texnoloji çəkisinə uyğun tamhüquqlu ehtiyat valyutasına çevirməkdir.
“Qlobal sistem tədricən elə bir struktura doğru irəliləyə bilər ki, burada bir neçə suveren valyuta yanaşı mövcud olar və bir-birini tarazlaşdırar”, – Çin Xalq Bankının rəhbəri Pan Qunşen “Çiuşi” jurnalında yazır.
Lakin “S&P Global Ratings”dən Luis Kuys xəbərdarlıq edir: “Yalnız aşağı faiz dərəcələri yuanın qlobal “uçuşu” üçün kifayət deyil. Dayanıqlı beynəlmiləlləşmə üçün daha dərin islahatlar tələb olunur – açıq kapital bazarları, çevik məzənnə və xarici investorlar üçün sərbəst giriş”.
