View source for Yoxlama fəaliyyətləri və ya daxili yoxlama

'''Yoxlama fəaliyyətləri və ya daxili yoxlama''' (controlling operations
or internal control) – hüquqi aktların icrası, maliyyyə fəaliyyətlərinin
etibarlılığı və məlumatları kimi müxtəlif idarəetmə məqsədlərinə dair
münasib zəmanəti təmin edən proses.
• Ex-ante controls – eks-tarif yoxlamaları maliyyə razılaşmasından
əvvəl baş verir.
• Ex-post controls – faktik yoxlamalar maliyyə razılaşmasından
sonra baş verir.
• Internal control standarts – daxili yoxlama standartları –
komissiyanın daxili yoxlama standartları komissiya tərəfindən qərara
alınır və COSO standartları ilə möhkəmləndirilir. COSO (Tridvey
komissiyasının sponsor təşkilatlar komitəsi) 5 peşəkar təşkilatın
alyansıdır.
Yoxlamalar, öz növbəsində, kameral və sənədləşdirilmiş yoxlamalara
bölünür. Sənədli yoxlama, yoxlama aparılan təşkilatda maliyyə
sənədlərinin yoxlanılması və onun əsasında müəyyən nəticənin
əldə edilməsi ilə müəyyənləşir. Bu halda əgər maliyyə pozuntuları
aşkarlanarsa, onlar mütləq qaydada aktlaşdırılır və aidiyyəti orqanlara
ötürülür. Kameral yoxlama isə müəssisənin, yaxud təşkilatın özünü
ziyarət etmədən hesabatlar və digər texniki vəsait hesabına aparılır
və əgər narahatlıq üçün bir əsas varsa, mütləq sonrakı mərhələdə
sənədləşdirilmiş yoxlama ilə müşayiət edilir. Yoxlama aşağıdakı
üsullarla həyata keçirilir: tematik yoxlama – nəzarət obyektinin
maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin ayrı-ayrı sahələrinin və ya hər hansı bir
mövzunun geniş öyrənilməsi üçün tətbiq edilir və bu zaman seşmə və
sənədli nəzarət üsullarından istifadə edilir; iqtisadi təhlil – sənədli və
faktiki nəzarət qaydasında dövlətin maliyyə və maddi ehtiyatlarından
istifadənin səmərəliliyinin, nəzarət obyektinin dövlət qarşısında maliyyə
öhdəliklərinin vaxtında və tam yerinə yetirilməsi vəziyyətinin müəyyən
edilməsi, habelə nəzarət obyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə təsir edən amillərin aşkar edilməsi məqsədiə aparılır; təhqiqat – ərizə
və müraciətlərə, habelə dövri mətbuatda göstərilənlərə əsaslanaraq
nəzarət obyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətində müəyyən bir məsələ
üzrə mövcud vəziyyətin müəyyən edilməsi məqsədilə baxışların və
araşdırmaların keçirilməsidir; təhqiqatın nəticəsi nəzarət obyektində
digər nəzarət metodlarının tətbiq edilməsinin zəruri olub-olmaması
barədə təklifləri və ya müvafiq rəyi özündə əks etdirən arayışla
sənədləşdirilir; hesabatların yoxlanılması – maliyyə hesabatlarının,
habelə vergitutma bazasına birbaşa təsir edən göstəricilərin
hesablama yolu ilə, müxtəlif hesabat məlumatlarının mühasibat uçotu
ilə registrlərdəki məlumatlarla üzləşdirilməsi yolu ilə həyata keçirilir
və bu zaman mühasibat yazılışlarının ilkin sənədlərdəki məlumatlara
uyğunluğu müəyyənləşdirilir.


----

Mənbə: Dövlət Maliyyəsi Terminləri Lügəti , [[Kənan Aslanlı]]