Heç bir iqtisadiyyat yalnız bir səbəbdən böyüyüb və ya kiçilməz – hətta bu səbəb Trampın gömrük siyasəti kimi ciddi bir hadisə olsa belə.
Banker.az-ın məlumatına görə, ilin əvvəlində iqtisadçılar və investorlar razı idilər ki, əgər Donald Tramp yeni gömrük rüsumları tətbiq etsə, bu, dolları gücləndirəcək və ABŞ-da stagflyasiyaya (yəni, iqtisadi durğunluqla yanaşı inflyasiyanın baş verməsi) səbəb olacaq. Proqnozlara görə, rüsumların hər 1% artımı iqtisadi artımı 0.1% azaldacaq, inflyasiyanı isə 0.1% artıracaqdı. Amma hələlik bu təsirlər gözlənildiyi qədər dağıdıcı olmayıb.
Nə baş verir əslində?
- Trampın rüsum siyasəti artıq realdır – ABŞ-da orta effektiv gömrük rüsumu 2.5%-dən 15%-ə qalxıb.
- ABŞ ildə artıq 300 milyard dollar rüsum gəliri əldə edir – bu, ötən illə müqayisədə 4 dəfə çoxdur.
- Lakin əksinə olaraq, dollar güclənmək əvəzinə, 2025-in ilk yarısında 1970-ci illərdən bəri ən kəskin zəifləməni yaşayıb.
Niyə belə oldu?
Çünki dollar onsuz da ilin əvvəlində çox yüksək dəyərləndirilmişdi. Bir çox xarici investorlar riskləri azaltmaq üçün ABŞ-dan kənarda sərmayə yatırmağa və riskləri hedc etməyə başladılar. Trampın rüsum ritorikası bəzi ölkələri iqtisadi islahatlar aparmağa və ABŞ-dan kənar yeni ticarət sazişləri bağlamağa sövq etdi.
Stagflyasiya niyə hələ başlamayıb?
Çünki iqtisadiyyatda baş verən digər güclü proseslər rüsumların mənfi təsirini neytrallaşdırır:
- Süni intellekt (AI) bumu – böyük texnologiya şirkətləri infrastruktur xərclərini bu il 60 milyard dollar artıraraq 350 milyarda çatdırıblar.
- Bu xərclər iqtisadiyyatda aktivlik və optimizm yaradıb, yeni investisiyaları təşviq edib.
- ABŞ hökumətinin vergi güzəştləri də şirkətlərə dəstək olub – bu il bizneslər 100 milyard dollar qənaət edəcək.
- İnflyasiya isə yüksəlmir, çünki kirayə haqları, ikinci əl avtomobillər və enerji qiymətləri ucuzlaşıb – bu da inflyasiyanın qarşısını alır.
Bəs rüsumların heç təsiri yoxdur?
Var – bəzi məhsulların, məsələn, məişət texnikası, idman malları və oyuncaqların qiyməti artmağa başlayıb. Lakin bu hələlik ümumi inflyasiya səviyyəsini ciddi dəyişməyib.
Nəticə:
İqtisadçılar tam olaraq yanılmayıblar. Sadəcə olaraq, rüsumlar tək başına iqtisadiyyatı durdura bilmədi, çünki AI texnologiyaları, dövlət dəstəyi və beynəlxalq dəyişikliklər bu təsirləri kompensasiya etdi.
2023-cü ildə də oxşar hadisə olmuşdu – hamı faiz artımının ABŞ iqtisadiyyatını yavaşladacağını gözləyirdi, amma AI bumu və dövlətin sərt dəstəyi bu təsiri əngəllədi.
Əsas problem odur ki, dünya iqtisadiyyatı bir amilin (məsələn, Trampın rüsumlarının) hər şeyə təsir edəcəyini düşünür. Amma iqtisadiyyat nadir hallarda tək səbəblə formalaşır. Tramp faktoru mühümdür, lakin təklikdə hər şeyi izah etmir.
