Altı ay əvvəl ABŞ prezidenti Donald Tramp misilsiz dərəcədə aqressiv ticarət müharibəsi elan etdikdə, şirkətlər və investorlar kəskin iqtisadi tənəzzülə hazırlaşırdılar. Maliyyə bazarlarının dinamikası dərin resessiyaya işarə edirdi, amerikalı istehlakçıların inamı isə kəskin azalmışdı. Bəzi “real vaxt” iqtisadi göstəriciləri də geriləmə göstərirdi. Amma bu gün, ABŞ və Çin arasında ritorika sərtləşsə də, “Azadlıq günü”nün nəticələri gözlənildiyindən xeyli zəifdir.
İqtisadi göstəricilər müsbət qalır
Goldman Sachs bankının hazırladığı “Cari aktivlik indeksi” göstərir ki, yaz aylarındakı enişdən sonra qlobal iqtisadiyyat Tramp hakimiyyətə gəlməzdən əvvəlki qədər sürətlə böyüməyə davam edir. JPMorgan-ın qlobal biznes aktivliyi indeksi (PMI) avqustda son 14 ayın maksimumuna çatıb.
Atlanta Federal Ehtiyat Bankının “real vaxt” məlumatlarına görə, 2025-ci ilin üçüncü rübündə ABŞ-ın ÜDM-i illik hesabla 3,9% artıb — bu, çox güclü göstəricidir, baxmayaraq ki, dördüncü rübdə zəifləmə gözlənilir.
İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (OECD) daxil olan ölkələr arasında hazırda resessiyada olan yeganə dövlət Finlandiyadır, halbuki 2023-cü ilin əvvəlində bu göstərici səkkiz ölkə idi. Apreldə iqtisadçılar 2025-ci il üçün qlobal artım proqnozunu 2,2%-ə endirmişdilər, indi isə konsensus-proqnoz yenidən 2,6% səviyyəsinə qayıdıb.
Trampın tarifləri gözlənildiyi qədər sərt deyil
İqtisadiyyatın dayanıqlı qalmasının səbəblərindən biri Trampın tarif siyasətinin gözlənildiyi qədər kəskin olmamasıdır. Apreldə planlaşdırılan siyasət 28%-lik effektiv idxal vergisi nəzərdə tuturdu, lakin bir sıra qiymət dalğalanmalarından sonra hazırda orta göstərici 10% civarındadır.
Eyni zamanda, xüsusilə ABŞ-da həddən artıq genişlənmiş fiskal siyasət daxili tələbi artırır. Bu əlverişli şərait əbədi davam etməyəcək: Tramp istənilən vaxt yeni rüsumlar tətbiq edə bilər, hökumətlər isə nə vaxtsa büdcə kəsirini azaltmalı olacaqlar. Amma hələlik bazarlar hesab edirlər ki, iqtisadi impuls qalmaqdadır.
Şirkətlərin mənfəəti və bazar dinamikası
İnvestorlar üçüncü rüb üzrə korporativ mənfəətin də güclü olacağını gözləyirlər. İkinci rübdə qlobal şirkətlərin mənfəəti illik hesabla 7% artıb — bu, tarixi ortalamanın üzərindədir. MSCI ACWI qlobal səhmlər indeksi tarixdə ən yüksək səviyyəyə çatıb.
Adətən iqtisadi yüksəliş dövrlərində avtomobil və tikinti avadanlıqları kimi “dövrü” şirkətlər müdafiə yönümlü istehsalçılardan daha yaxşı nəticə göstərir. Apreldən fərqli olaraq, indi qlobal dövrü şirkətlərin səhmləri sürətlə bahalaşır.
Süni intellektlə bağlı qorxular da şişirdilib
Bəzi müşahidəçilər hesab edir ki, iqtisadi artım yalnız süni intellektə (AI) yönələn sərmayələrlə təmin olunur və bu maraq azaldıqda iqtisadiyyat çökə bilər. Lakin bu fikir əsasən ABŞ-a aiddir. Burada informasiya emalı avadanlıqları və proqram təminatına (IPES) yatırımlar son bir ildə real ÜDM artımının təxminən 40%-ni təmin edib.
Bununla belə, bu IPES sərmayələrinin ən azı üçdə ikisinin süni intellektlə birbaşa əlaqəsi yoxdur — məsələn, adi kompüter avadanlığı alışı da bu statistikaya daxildir. ABŞ-dan kənarda isə İT sektorunun iqtisadi artımın əsas mühərriki olduğuna dair dəlil yoxdur.
Əmək bazarı hələ sabitdir
ABŞ-da məşğulluq artımı bir qədər yavaşlasa da, Yel Universitetinin Büdcə Laboratoriyasının yeni araşdırması göstərir ki, “ChatGPT-nin istifadəyə verilməsindən bəri əmək bazarında ciddi dəyişiklik baş verməyib”. ABŞ-dan kənarda isə məşğulluğun azalmasına dair heç bir göstərici hələki gözə dəymir.
İlin ilk yarısında OECD-yə daxil olan digər 37 ölkə 3 milyon yeni iş yeri yaradıb — bu, pandemiyadan əvvəlki normaya uyğundur. ABŞ-da zəif məşğulluğun səbəbi isə qismən Tramp administrasiyasının sərt immiqrasiya siyasəti ola bilər.
İstehlakçı inamı hələ də zəif
ABŞ-da istehlakçı inamı aprel və may aylarında minimumdan qalxsa da, hələ də pandemiyadan əvvəlki səviyyədən aşağıdır. Digər ölkələrdə vəziyyət bir qədər yaxşı olsa da, qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlik indeksi yüksək qalır. Google-da “tariflər” sözünün axtarışının çoxluğu da Trampın siyasətinin insanların psixologiyasına təsir etdiyini göstərir.
Bəzi ekspertlər qorxur ki, süni intellektə əsaslanan fond bazarındakı mümkün tənəzzül insanların əhvalını daha da pisləşdirə bilər. Adətən iqtisadçılar istehlakçıların pessimizmini gələcək tənəzzülün əlaməti kimi qəbul edirlər.
Amma “Azadlıq günü”ndən altı ay sonra görünür ki, yüksək qeyri-müəyyənlik hələ iqtisadi dinamikanı sarsıtmayıb. Qlobal iqtisadiyyat “böhranlara” qarşı təəccüblü dərəcədə davamlı olub.
