Dünyadakı suveren sərvət fondları arasında Norveçin Dövlət Pensiya Fondu ən qeyri-adi fondlardan biridir. 1990-cı illərin əvvəlində əsasən borc kağızlarına investisiya etmək üçün yaradılmış bu fond illər keçdikcə böyüyərək öz sahəsində dünyanın ən böyük fonduna çevrilib. O, bu gün minlərlə beynəlxalq şirkətdə kiçik paylara sahibdir.
1,8 trilyon dollarlıq aktivləri olan bu fond 5,5 milyon əhalisi olan Norveç üçün ölkənin neft-qaz sektorundan daha çox gəlir gətirir.
Norveçin suveren fondu niyə bu qədər fərqlidir?
Fondun digərlərindən fərqləndirici əsas cəhəti onun çox sərt investisiya qaydalarıdır.
- İlk olaraq, fond yalnız Norveçdən kənarda investisiya etməlidir. Bu qayda “holland xəstəliyinin” qarşısını almaq üçün hazırlanıb. Bu iqtisadi anlayışa görə, təbii sərvətlərin çoxluğu daxili iqtisadiyyatda qeyri-sabitlik yarada bilər.
- Digər ölkələrin sərvət fondları tez-tez daxili sənayeni dəstəkləmək və ya xaricdə yumşaq güc yaratmaq məqsədi ilə sərbəst strategiyalar qururlar. Amma NBIM (Norveç Bankının İnvestisiya İdarəsi) bu baxımdan çox məhduddur.
Fondun 70%-i səhm bazarına yatırılıb, burada 44 ölkənin 8700-dən çox ictimai şirkətində payı var. Bu da onu dünyada satılan bütün səhmlərin 1,5%-nə sahib edən fonda çevirir. İstiqrazlar portfeli isə Bloomberg Barclays indeksinə əsasən bölünüb: 70% dövlət istiqrazları, 30% korporativ istiqrazlar.
Müqayisə üçün:
- Əbu-Dabi İnvestisiya İdarəsi getdikcə özəl sektora və məlumat analizinə yönəlir.
- Mubadala fondu səhiyyə və maliyyə sektoruna sərmayə qoyaraq BƏƏ iqtisadiyyatını şaxələndirir.
- Səudiyyə Ərəbistanının Dövlət İnvestisiya Fondu “Vision 2030” planında əsas rolu oynayır – o, texnologiya, oyunlar və faydalı qazıntılara böyük yatırımlar edir.
- Sinqapurun GIC fondu isə ABŞ-da daha aktiv olub, özəl bazar payını artırır.
Fond necə yaradılıb?
Norveç 1969-cu ildə Şimal dənizində iri neft və qaz ehtiyatları aşkar etdi. Bu gün Norveç Qərbi Avropada ən böyük neft hasilatçısıdır.
Digər neft ölkələrindəki iqtisadi zəiflik, korrupsiya və qeyri-sabitlikdən ehtiyat edən Norveç hökuməti enerji sektoruna yüksək vergi tətbiq etdi və sərt nəzarət rejimi qurdu.
1990-cı ildə uzun siyasi müzakirələrdən sonra Parlament Neft Fondunu yaratdı ki, gəlirlər təkcə bu gün deyil, gələcək nəsillərə də fayda versin.
İlk vəsait 1996-cı ildə fonda köçürüldü. Sonra fond qlobal investisiyalarını artırdı, pensiya sistemini dəstəklədi və 2006-cı ildə “Dövlət Pensiya Fondu – Qlobal” adını aldı. O, Norveç Mərkəzi Bankının investisiya bölməsi olan NBIM tərəfindən idarə olunur.
Bu fond niyə bu qədər böyüyüb?
İlk illərdə fond neft vergiləri, dövlət neft şirkətinin mənfəəti və lisenziyalar hesabına maliyyələşirdi.
Başlanğıcda fond yalnız istiqrazlara investisiya edə bilərdi, lakin sonra mandat genişləndirildi. İndi fond dünyanın ən böyük ictimai səhmdarıdır.
Qanuna əsasən, hökumət fondun yalnız 3%-ə qədərini illik büdcədə istifadə edə bilər. Bu, gələcək nəsillər üçün vəsaiti qorumaq məqsədi daşıyır. Qalan vəsait isə yalnız investisiyalar üçün istifadə olunur.
2018–2023-cü illər arasında fond ildə ortalama 7,45% gəlir əldə edib. Bu göstərici:
- Mubadala (10,1%) və Çin İnvestisiya Korporasiyasından (8,6%) aşağıdır,
- Amma Temasek (4,5%) və Koreya İnvestisiya Korporasiyasından (5,2%) yuxarıdır.
Fondun strategiyası dəyişə bilərmi?
NBIM 2025-ci ilin I rübündə 0,6% (təxminən 40 milyard dollar) zərər etdiyini bildirib. Ticarət tariflərinin (xüsusilə Tramp tərəfindən tətbiq edilən) təsiri ilə vəziyyət daha da pisləşib və Norveçdə fondun sabitliyini qorumaq üçün siyasi müzakirələr başlayıb.
Çünki fondun təxminən 40%-i ABŞ səhmlərinə yatırılıb. Bəzi siyasətçilər bu asılılığın azaldılması və Avropaya daha çox sərmayə yönləndirilməsi tərəfdarıdırlar. 2024-cü ilin sonunda fondun 9%-i ABŞ dövlət istiqrazlarına yatırılmışdı.
Norveçin maliyyə naziri, keçmiş NATO baş katibi Yens Stoltenberq, fondun uzunmüddətli strategiyaya sadiq qalacağını, lakin riskləri daim qiymətləndirəcəyini bildirib.
Fond rəhbərliyi dəfələrlə özəl (qeyri-birja) şirkətlərə investisiyanı artırmağı təklif etsə də, Maliyyə Nazirliyi buna qarşı çıxır – səbəblər: yüksək komissiyalar və şəffaflıq problemi. Bu mövzu hələ də müzakirə olunur.
Fondun gəlirləri hara xərclənir?
Fondun gəlirlərinin bir hissəsi Norveçin sosial təminat sistemini dəstəkləməyə yönəlir:
- Pulsuz təhsil
- Pulsuz səhiyyə
- Uşaq baxımına subsidiyalar
- Xəstəlik məzuniyyətləri və valideyn məzuniyyətləri
Norveç BMT-nin Qlobal İnsan İnkişafı İndeksində 3-cü yerdədir (İslandiya və İsveçrədən sonra).
2024-cü ildə fond dövlət büdcəsinin 20–25%-ni təmin edib.
