İqtisadçı ekspert Samir Əliyev hazırki durumda əmanətlərin sığortalanmasına yenidən baxılmasını zəruri hesab edir. Bu haqqda onun fikirlərini diqqətinizə çatdırırıq.
Sonuncu devalvasiya əmanətlərin sığortalanması mexanizminin təkmilləşdirilməsini məsələsini yenidən gündəmə gətirdi. Əmanətlərin son aylar dollarlaşması sığorta mexanizmini ona uyğunlaşdırmağı tələb edir. Üstəlik devalvasiyadan sonra əmanətləri banklarda saxlamaq üçün şərtlər nəzərdə keçirilməlidir.
Qanunvericiliyə görə, Fond tərəfindən hər bir iştirakçı bankda sığortalanmış əmanət üzrə əmanətin 100 faizi həcmində, lakin 30 min manatdan çox olmamaq şərtilə kompensasiya ödənilir. Milli valyutaya münasibətdə hər şey aydındır. Xüsusən də onların payı sürətlə azalır. Əsas çətinlik dollar əmanətlərində yaranır. Mövcud hədd ötən il təxminən 38500 dolları tam sığortalamağa imkan verirdisə, hazırda bu rəqəm 19 min dollara qədər azalıb. Manatın ucuzlaşmaqda davam etməsi fonunda həmin məbləğ getdikcə daha da aşağı düşəcək. Deməli, əmanətlərin böyük hissəsinin sığorta qalxanı kiçilir. Hazırda ölkə üzrə əmanət qoyuluşunun 76%-i dolların payına düşür. Yəni, 8 milyard manatdan çox əmanətin sığorta immuniteti azalır.
Məlumatlara görə, hazırda hökumət sığorta mexanizmi üzərində işləyir. Qeyd edilir ki, kompensasiya məbləği tam aradan qalxa bilər. Fikrimcə, kompensasiya məbləğinə hədd qoyulması çox vacibdir. Bu, əmanət bazarında təmərküzləşmənin qarşısını ala bilər. Hər bir halda kompensasiyanın indiki həddi çox aşağıdır və onun artırılmasına ehtiyac var. Bu məbləğin 100 min manata qədər qaldırılması daha çox əmanətin sığorta çətiri altına düşməsinə səbəb olardı. Və yaxud kompensasiya məbləği əmanətin valyutası əsasında müəyyənləşdirilsin. Dollar əmanəti üçün dollar kompensasiya, manat əmanəti üçün manat kompensasiya.
İkinci məsələ faiz dərəcəsidir. Faiz dərəcəsinin də aradan tam qaldırılması problemin həlli deyil. Düzdür, əksər ölkələrdə faizə münasibətdə limit tətbiq edilmir. Limitin olmaması bankın gələcəkdə məsuliyyətsiz faiz siyasəti həyata keçirməsinə səbəb ola bilər. Ona görə differensial faiz dərəcəsi tətbiqi məqsədəuyğun olardı. Yəni bank cəlb etdiyi əmanətin faiz dərəcəsini artırdıqca sığorta faizi də artsın və bank daha çox sığorta haqqı ödəsin.
Üçüncüsü, bankların müflisləşdirilməsi prosedurları təkmilləşdirilməlidir. Bəzi banklar var ki, maliyyə vəziyyəti pis olduğundan əmanətləri qaytara bilmir. Belə çıxır ki, bank bağlanmayıbsa, sığorta hadisəsi də baş verməyib. Bu isə nəinki həmin banka, həm də ümumilikdə bank və sığorta sisteminə etimadı azaldır. Mərkəzi Bank isə belə banklardan lisenziyanı geri almağa maraqlı deyil.
Dördüncüsü, Əmanətlərin Sığortalanması Fondu tam müstəqilləşdirilməlidir və Mərkəzi Bankın nəzarətindən çıxarılmalıdır. Mərkəzi Bankın təsir imkanları minimuma enməlidir. Fond hazırda Mərkəzi Bankın siyasətinə uyğun işini qurur.
Beşincisi, Fondun səlahiyyətləri artırılmalı, bankların əmanət reyestri sisteminə tam çıxışı təmin edilməlidir. Fondun bankların əmanət bazasına nəzarət imkanları artırılmalıdır.
Əhali kütləvi şəkildə əmanətləri banklardan geri çəkir. Belə vəziyyətdə əhalini fikrindən yeganə olaraq sığorta mexanizmi çəkindirə bilər. İnsanların banklara inamının artırılması baxımından bu, çox vacibdir. Qarşıda bankların taleyi həll olunur. Bir neçə bank il ərzində bazarı tərk edəcək. Hamını öz əmanəti olan bank düşündürür. Sığorta mexanizmindəki çatışmazlıqlar nə qədər tez həll olunsa, bir o qədər tez banklar etimadı özünə qaytara bilər.
