Bazarın “görünməz əli” (ing. invisible hand of the market) – bazar iştirakçılarının şəxsi mənfəət güdməsinin rifahın bərqərar olmasına töhfə verməsi prinsipidir.

Daha sadə desək, hər kəs öz iqtisadi maraqlarını müdafiə etsə, bu, cəmiyyət üçün dövlətin tənzimlənməsi ilə müqayisədə daha faydalı olacaq. Məntiq sadədir: tələb və təklif tarazlığa can atır. Əgər müəyyən bir məhsula tələb artırsa, qiymət qalxır. Bu halda sahibkarlar bunu görürlər və istehsalı artırmağa başlayırlar. İstehsal artdıqca qiymət yenidən əvvəlki səviyyəsinə qayıdır. Beləliklə, tələb və təklif tənzimlənir.

Bazarın “görünməz əli” metaforası dövlətin iqtisadiyyata qarışmamasının tərəfdarı olan 18-ci əsr əfsanəvi iqtisadçı Adam Smit tərəfindən icad edilib.

Fikir

Azad bazar sülhü təşviq edir. Con Tamni “İqtisadiyyat necə işləyir” kitabında yazır: “Azad ticarət sülh gətirir”. “New York Times” qəzetinin jurnalisti Tomas Fridman qeyd edib ki, “McDonald’s”ın olduğu heç bir ölkə “McDonald’s”ın olduğu başqa bir ölkəni işğal etməz. Ticarət azad olduqda, istehsalçılar üçün əsas prioritet mallarını ixrac etdikləri ölkələrin firavanlığıdır – onlarla mübarizə aparmaq deyil, ticarət etmək daha faydalıdır.

Tənqid

Bazarın “görünməz əli” prinsipinin zəif tərəfləri var, buna görə iqtisadçılar onu tənqid edirlər:

– yalnız öz ölkəsinə kapital yatırdıqda işləyir (əks halda investor fayda əldə edir, ölkə isə yox);

– azad bazar təkcə ictimai xeyir deyil, həm də zərər verir – məsələn, ətraf mühitə;

– bazar fundamental tədqiqatlara meylli deyil (dövlətin əsas elmi nailiyyətlərini maliyyələşdirir);

– biznesin maraqları çox vaxt sadə insanların maraqlarına ziddir.

Monopoliyaların, kartellərin mövcudluğu, bazar iştirakçıları arasında məlumatların qeyri-bərabər paylanması və digər amillər “bazar tarazlığı bərpa edəcək” ehtimalını tamamilə sarsıdır.