İki və ya bir neçə dili bilmək böyük üstünlükdür. Bəs öyrənməyin asan yolu varmı?
Yeni dil öyrənmək təbii olaraq qorxulu fikirdir. Minlərlə tanış olmayan sözlər, tamamilə fərqli qrammatik quruluş və düzgün danışmaq (və utandırıcı vəziyyətə düşməmək) üçün çəkilən zəhmət adamı qorxuda bilər. Gərgin iş həyatı içində yeni dil öyrənməyə vaxt tapa bilmək də bəzən mümkünsüz görünür.
Lakin mütəxəssislər inanırlar ki, gündə bir saat məşğul olmaqla gözəçarpan inkişaf əldə etmək mümkündür. Eləcə də, yeni dil öyrənən zaman qazanılan bacarıqlar iş yerində və həyatda güclü insan fikri formalaşdırır.
Araşdırmalar göstərir ki, çoxdillilik ilə intellekt, yaddaş qabiliyyəti və yüksək akademik nailiyyətlər arasında birbaşa qarşılıqlıq var. Beyin məlumatı daha effektiv emal etdikcə, yaşla əlaqəli idrak azalmasını da ləngitmək mümkün ola bilər.
Ana dilinizdən və öyrəndiyiniz dildən asılı olaraq, idrak üçün həm qısa, həm də uzunmüddətli faydalar potensialı olan bacarıqlara yiyələnə bilərsiniz. Təbii ki, dil ailələri uzaq olduqca, öyrənmək də çətinləşir (hollandca ilə vyetnamcanı təsəvvür edin), lakin müəyyən tətbiqlərə köklənməklə nail olmamaq ehtimalı azdır.
İstər işə görə olsun, istər ədəbi qabiliyyət, istərsə də adi danışıq üçün, yaşınız və ya keçmiş təcrübənizdən asılı olmayaraq dil bacarıqlarınızı artıra bilərsiniz.
Ən çətin dillər
ABŞ Xarici Xidmət İnstitutu (FSI), ana dili ingilis dili olan insanların öyrənə biləcəyi tərzdə dilləri dörd səviyyəyə ayırır. Birinci qrupa ən asan sayılan fransız, alman, indoneziya, italyan, portuqal, rumın, ispan və suahili dilləri daxildir.
FSI-ın araşdırmalarına əsasən, birinci qrupa daxil olan dillərdə adi səviyyədə səlis danışmaq üçün 480 saat məşğələ lazımdır. Siyahı irəlilədikcə çətinlik dərəcələri də artır.
Bolqar, burma, yunan, fars, hind və urdu dillərində danışmağı öyrənmək üçün 720 saat praktika gərəkdir. Üçüncü qrupa amarik, kamboca, çex, fin və ibrani dili daxildir. Dördüncü qrupda isə bir çox ingilisdilli insanlar üçün ən çətin sayılan ərəbcə, çincə, yaponca və koreyaca yer alır.
Göstərilən saatların sayı çox olsa da, mütəxəssislər deyir ki, təkcə idrakı faydalarından ötrü ikinci dil öyrənməyə dəyər.
Bu yolla, “məlumatların çevik şəkildə manipulyasiya edilməsi və istifadəsi üçün yüksək səviyyəli qabiliyyət, məlumatı nəzərdə saxlamaq və qeyri-adekvat informasiyanın qarşısını almaq” kimi icra funksiyalarımız təbii şəkildə inkişaf edir, Pittsburgh Universitetinin nevrologiya üzrə müəllimi Julie Fiez deyir.
“Baş icraçı direktorlarda rast gəlinən bacarıqlara malik olduqlarına görə, onlara icra funksiyaları deyilir: bir qrup insanı idarə etmək, çoxsaylı məlumatı qavramaq, eyni anda bir neçə işi yerinə yetirmək, prioritetləşdirmə.”
Northwestern Universiteti tərəfindən aparılan bir araşdırmaya əsasən, ikidilli insanların beyinləri iki dil arasındakı balansı qorumaq üçün – inhibitor nəzarət, iş yaddaşı və idraki elastiklik kimi şeylər – icraçı funksiyalara arxayın işləyir.
Çünki hər iki dilin sistemləri həmişə aktiv və bir-biri ilə rəqabətdə olurlar və beləliklə, beyinin idarə mexanizmləri davamlı şəkildə güclənir.
Gündə bir saat məşğələ ilə bir ingilisdilli şəxs birinci qrup dilləri iki ilə öyrənə bilər. İtaliyanın Treviso şəhərindən olan məlumat analitiki Lisa Meneghetti hiper-poliqlotdur. Yəni o, altı və ya daha çox dili təmiz bilir: ingiliscə, fransızca, isveçcə, ispanca, rusca və italyanca.
Daha asan sayılan və buna görə də daha az idraki güc sərf etmək lazım olan yeni bir dil öyrənən zaman onun ən böyük çətinliyi sözləri çaşdırmaq olub. “Beyin üçün asana keçid etmək normaldır,” o deyir.
“Bu daha çox eyni dil qrupuna mənsub dilləri öyrənən zaman baş verir… çünki oxşarlıqlar böyükdür.” Bundan yan keçmək üçün ən yaxşı yol, Meneghetti deyir, bir dili öyrənib bitirdikdən sonra, digərinə keçməkdir.
Bir saatla fərq
İstənilən dilin əsaslarını öyrənmək asandır. Duolingo və ya Rosetta Stone kimi proqramlar vasitəsilə tanışlıq sözləri və ya sadə ifadələri işıq sürəti ilə öyrənmək olar.
Daha şəxsi təcrübə üçün poliqlot Timothy Doner, sizə maraqlı olan məlumat haqqında oxumağı və ya videolar izləməyi məsləhət görür.
“Əgər yemək bişirməyi xoşlayırsınızsa, xarici dildə olan yemək kitabı alın; futbolu xoşlayırsınızsa, xarici dildə yayımlanan oyunları izləyin,” o deyir.
“Günə bir neçə söz öyrənsəniz – və onların çoxusunu pis tələffüz etsəniz – belə, onları sonradan xatırlamaq asan olacaq.”
Yeni dil öyrənmək onu sevdiyiniz məşğuliyyət ilə cütləşdirəndə daha asanlaşar – məsələn, futbol oyunları
Ən mühüm nüanslardan biri də dili gələcəkdə hansı məqsədlə istifadə etməyi planlamaqdır. Və dili öyrənmək insanın şəxsi motivasiyasından da asılıdır, Ottava Universitetinin dosenti və dil qiymətləndirmə bölməsinin direktoru Beverly Baker belə düşünür.
“Biznes üçün və ya ailənin danışdığı dil kimi, yaxud aşiq olduğunuz insanın dili kimi mandarin dilini öyrənmək çox vacib ola bilər,” o deyir. “Ya da qayınana-qayınatanızla bir-iki kəlmə kəsmək istəyə bilərsiniz”.
Yeni dil ilə bağlı niyyətiniz dəqiqləşdikdən sonra, bir neçə fərqli öyrənmə üsulları ehtiva edən gündəlik saatlıq səmərəli məşğələ təyin edə bilərsiniz. Bu zamanı daha səmərəli keçirmək üçün ən yaxşı məsləhəti sizə danışdığınız poliqlot və ya linqvist verə bilər.
Amma bütün poliqlotların bir ortaq məsləhəti var: bir saatlıq gündəlik məşğələnin yarım saatını öyrənilən dili sərbəst danışan biri ilə söhbət etmək.
“Sualların üstündən keçmək və müəyyən bir işlə məşğul olmaq, dildə birgə söhbət etmək və mədəniyyəti müzakirə etmək,” Baker deyir. “Həmin hissəni heç ötürməzdim, çünki insanlar və mədəniyyət haqqında öyrənmək məni daha da həvəsləndirirdi ki, dili inkişaf etdirim,” Fiez deyir. “Əslində başqa bir dil yox, şəkil-səs assosiasiyasını öyrənir adam.”
Dil öyrənmə proqramları əhəmiyyətlidir, amma öyrəndiyiniz dili əla bilən təcrübəli biri ilə danışmaq ən effektiv metoddur.
İdman və ya musiqi alətləri kimi dil öyrənən zaman da qısa, amma mütəmadi məşğələ daha təsirli olur. Baker deyir ki, davamlı cədvəl olmadıqda beyin, yeni bilgi ilə köhnə məlumat arasında əlaqə qurmaq kimi dərin idraki prosesləri qəbul edə bilmir.
“Həftənin beş günü gündə bir saat məşğul olmaq, həftədə bir dəfə beş saatlıq məşğələdən daha faydalıdır.”
FSI-in göstəricilərinə əsasən, bu sürətlə birinci qrupdakı dilləri 96 həftəyə və ya təxminən iki ilə öyrənmək olar.
Ancaq mütəxəssislərin məsləhətlərinə qulaq assaq, dərsləri ümumi öyrənmə deyil, müəyyən mövzu üzrə aparmaqla istənilən səviyyəyə daha tez çata bilərik.
IQ və EQ
“İkinci dil öyrənmək insanda özünə güvən yaratmaqla yanaşı, başqa cür düşünmə və hiss etmə tərzinə qapı açaraq, daha anlayışlı və empatik birinə çevirə bilər,” Meneghetti deyir.
“IQ (intellekt dərəcəsi) ilə EQ (emosional intellekt dərəcəsi) birlikdə inkişaf edir.”
Dil baryerlərini aşaraq əlaqə və empati qurmaq ‘mədəniyyətlərarası qabiliyyət’ adlı yüksək tələbkarlıqlı bacarıq formalaşdıra bilər.
Baker-ə görə, mədəniyyətlərarası qabiliyyət başqa mədəniyyətlərə mənsub insanlar ilə uğurlu münasibət qurmaq bacarığıdır.
“Başqa mədəniyyətin nümayəndəsinin fərqli dünyabaxışı ilə üzləşirsən. Mühakimə etməyə tələsmirsən və istənilən problemi effektiv şəkildə həll etməyə qadir olursan,” Baker deyir.
“Cəmi bir dil öyrənmək – fərq etməz istənilən mədəniyyətdən bir dil – başqa mədəniyyət ilə qarşılaşmaq üçün uyğunlaşma və adaptasiya bacarıqlarını inkişaf etdirir.”
