İnvestorlar xəbərdarlıq edirlər ki, iri iqtisadiyyatlar yeni mərhələyə daxil olur: mərkəzi banklar dövlət borcunun rekord həddə çatmış dəyərini kompensasiya etmək üçün məcburi şəkildə faiz dərəcələrini süni şəkildə endirməyə vadar edilirlər.
Banker.az xəbər verir ki, ən bariz nümunə ABŞ-dır. Burada prezident Donald Tramp Federal Ehtiyat Sistemini faizləri azaltmağa çağırıb ki, dövlət borcunun xidmətinə milyardlarla dollar qənaət olunsun.
Lakin Böyük Britaniya və Yaponiyada dövlət borcunun xidmət xərclərinin artması da mərkəzi bankları monetar siyasəti yumşaltmağa məcbur edir – məsələn, balansların azaldılması planlarını ləngitməklə.
“Financial Times” qəzeti yazır ki, iqtisadçıların və investorların fikrincə, dövlət borcu ilə borclanma xərclərinin artımının birləşməsi bütün dünyada hökumətlərə mərkəzi banklara faizləri azaltmaq üçün təzyiq göstərməyə böyük siyasi stimullar yaradır.
“Biz maliyyə üstünlüyünün yeni dövrünə daxil olmuşuq”, – deyə Harvard Universitetinin professoru və BVF-in keçmiş baş iqtisadçısı Kennet Roqoff bildirib.
ABŞ digər ölkələrdən administrasiya ilə FED arasında açıq qarşıdurma ilə seçilsə də, dövlət xərclərinin yaratdığı uzunmüddətli borclanma dəyərinin qlobal artımı digər mərkəzi bankları siyasətlərini tənzimləməyə, gəlirliliyin artımını cilovlamağa məcbur edir.
“Biz yeni reallıqla üz-üzəyik: hökumətlər mərkəzi banklara faizləri azaltmaq üçün təzyiq göstərir”, – deyə, Roqoff əlavə edib.
Analitiklərin sözlərinə görə, ABŞ-da hazırda qısamüddətli faiz dərəcələri ilə (əsasən mərkəzi bank siyasəti ilə müəyyən olunur) daha bazar yönümlü uzunmüddətli faiz dərəcələri arasında uyğunsuzluq mövcuddur. Bu, qismən monetar siyasətin qiymətləri cilovlamaq üçün lazım olduğundan daha az sərt olacağı ilə bağlı narahatlıqları əks etdirir.
İnvestorlar dolların zəifləməsi fonunda uzunmüddətli istiqrazların faizlərini artırırlar. ABŞ-ın 2 və 30 illik istiqrazları arasındakı gəlirlilik fərqi 2022-ci ildən bəri ən yüksək həddə çatıb, çünki qısamüddətli gəlirlilik faizlərin azaldılması gözləntiləri ilə aşağı düşür.
B.Britaniyada uzunmüddətli borcların dəyəri xüsusilə yüksəkdir: 30 illik dövlət istiqrazlarının gəlirliliyi 5,6%-dir ki, bu da son 25 ildən artıq müddətdə ən yüksək göstəriciyə yaxındır. ABŞ-da isə 30 illik istiqrazların gəlirliliyi təxminən 4,9% təşkil edir.
“Capital Economics”in analitikləri ötən həftə ABŞ-da açıqlanan inflyasiya məlumatlarının nəticələrinə diqqət çəkiblər. Həmin vaxt Tramp FED sədri Cerom Pauellə hücumlarını yenidən gücləndirmişdi. ABŞ-ın 2 illik istiqrazlarının gəlirliliyi investorların faizlərin azaldılacağına oynadıqları üçün cəmi bir günə 0,02 faiz bəndi enmişdi, lakin 30 illik istiqrazların gəlirliliyi 0,04 bənd artmışdı.
FED SƏDRİ DƏYİŞƏRSƏ…
“Bu, məlumatsızlıq fonunda qeyri-adi reaksiya idi”, – deyə analitiklər bildiriblər. Onların fikrincə, bu, C.Pauellin vəzifədən kənarlaşdırılması və ya Ağ Evin monetar siyasətə daha çox nəzarət etmək üçün addımlar atacağı halda baş verəcək proseslərin işarəsidir – məsələn, prezidentin “kuklası” sayılan yeni FED sədri təyin olunsa.
FED-in idarə heyətinə Ağ Evə yaxın olan və faizlərin azaldılmasına çalışacağı gözlənilən Stiven Miranın müvəqqəti təyin olunması göstərir ki, “ABŞ-da maliyyə üstünlüyü riski artır”, – deyə Royal London “Asset Management”in çoxaktivli investisiyalar üzrə rəhbəri Trevor Qritam bildirib.
“Macquarie Group”un qlobal faiz dərəcələri üzrə strateqi Tyerri Vizmanna görə, “fiskal ələ keçirmə”nin əlamətləri var. O, fyuçers bazarlarının gələn ilin sonuna qədər beş dəfə faiz azalmasını qiymətə daxil etdiyini vurğulayıb – halbuki son aylarda Uoll-Stritin iri bankları iqtisadi proqnozlarını yaxşılaşdırıblar.
“Beş dəfə azalma yalnız resessiya ssenarisində əsaslı görünür”, – deyə, Vizmanna bildirib. “Bu, yəqin ki, bəzi insanların struktur olaraq ‘yumşaq’ FED sədri və struktur olaraq ‘yumşaq’ Açıq Bazar Əməliyyatları Komitəsi (FOMC) olacağına inanması ilə bağlıdır”.
Digər ölkələr də ABŞ-la oxşar problemlərlə üzləşirlər, baxmayaraq ki, onların ritorikası bu qədər kəskin deyil.
OECD-nin proqnozuna görə, bu il yüksək gəlirli ölkələrdə dövlət borclarının həcmi 17 trilyon dollara çatacaq. Bu göstərici 2024-cü ildə 16 trilyon dollar, 2023-cü ildə isə 14 trilyon dollar idi.
İnkişaf etmiş ölkələrin mərkəzi bankları bir neçə illik kəmiyyət yumşaldılmasından – yəni iqtisadiyyatı böhrandan və COVID-19 pandemiyasından çıxarmaq üçün kütləvi istiqraz alımından sonra – siyasətlərini və balanslarını daha “normal” vəziyyətə qaytarmağa çalışırlar.
Lakin istiqrazların geri satılması ilə balansları azaltmaq da gəlirliliyin yüksəlməsinə və dövlət borcunun xidmət xərclərinin artmasına səbəb ola bilər.
İnvestorlar İngiltərə Bankının istiqraz satış proqramını azaldıb-azaltmayacağına diqqətlə baxırlar. Bu, gələn ay qəbul ediləcək qərardan sonra baş verməlidir.
“Əgər maliyyə şərtləri hökumətin vergi-büdcə siyasəti səbəbindən pisləşərsə, bank bu tədbirlərə uyğunlaşmamalıdır”, – deyə “Amundi Asset Management”in qlobal makroiqtisadiyyat şöbəsinin rəhbəri Mahmud Pradhan bildirib. O, Leyboristlər hökumətinin borc və xərclərlə bağlı planlarını nəzərdə tutur.
Hətta balanslaşdırılmış büdcəsi ilə tanınan Almaniyada belə 30 illik istiqrazların gəlirliliyi 3%-dən yuxarı qalxıb – bu isə 2011-ci ildən bəri ən yüksək göstəricidir. Buna səbəb Berlinin yeni hökumətinin infrastrukturun bərpası və müdafiə xərclərinin artırılması üçün borclanmanı genişləndirmək planlarıdır.
Bəzi iqtisadçılar hesab edirlər ki, belə meyllər uzunmüddətli borclardan qısamüddətli borclara keçidi sürətləndirə bilər. Bu isə ölkələri faiz dərəcələrinin dəyişkənliyinə daha həssas edəcək.
“Volatillik uzunmüddətli aktivlərə sahib olmağı, deməli, onların buraxılışını çətinləşdirir”, – deyə “Jupiter Asset Management”in sabit gəlirli aktivlər şöbəsinin rəhbəri Metyu Morqan bildirib.
ÜDM-ə nisbətdə ən böyük borca malik ölkələr ən həssas vəziyyətə düşə bilərlər. Təcrübəli makroinvestor Rey Dalio “ölümcül borc spiralı” riskinə diqqət çəkib – bu, o halda baş verə bilər ki, hökumətlər artan faiz dərəcələrini qarşılamaq üçün daha çox borc almağa məcbur olsunlar.
Əgər istiqrazların gəlirliliyi həddindən artıq yüksəlsə, mərkəzi banklar yenidən müdaxilə etməli, pul çap edib istiqraz almalı olacaqlar ki, faizləri aşağı salsınlar. Dalioya görə, bu, pulların dəyərsizləşməsinə gətirə bilər.
O, həmçinin qeyd edib ki, belə narahatlıqlar dollar və avro kimi əsas ehtiyat valyutalarının qızıla qarşı dəyərinin azalmasına səbəb ola bilər. Qızılın qiyməti bu il rekord səviyyəyə çatıb.
