Hal-hazırda diqqətli olmalısınız? Telefon? Elektron poçt? Messencer? Daim böyüyən və zəhlətökən işlər siyahısı?
Müasir texnologiyalar bizə çox gözəl şeylər bəxş etsə də, daim diqqət tələb edir.
Bir düşünün: ofis işçisi orta hesabla hər üç dəqiqədən bir diqqətindən yayınır və onun yenidən işə başlaması üçün təxminən 25 dəqiqə vaxt tələb olunur. Beyin diqqətini nə üzərində cəmləşdirəcəyini (və bunu necə idarə edəcəyini) özü seçir.
Beyniniz həmişə işləyir, məlumat alır və daim seçim qarşısında qalır: nələri təxirə salmalı, nələri isə təcili şəkildə həll etməli.
Neyroalimlər bunu “seçmə diqqət” adlandırırlar və onun iki formasını fərqləndirirlər:
1) Yuxarıdan aşağı (şüurlu konsentrasiya)
Konsentrasiyanın bu növü məqsədyönümlüdür və nəticələr çıxarmaq üçün insanın əvvəlki təcrübəsindən istifadə edir. Adətən hər hansısa imtahana hazırlaşarkən və ya çətin bir problemi həll etməyə çalışarkən işə düşür.
2) Aşağıdakı yuxarı (stimullaşdırılmış konsentrasiya)
Ağlınızdan hər hansısa fikir keçərsə və ya diqqətimizi nəsə cəlb edərsə, stimullaşdırılmış konsentrasiya işə düşür. Və siz avtomatik olaraq bütün diqqətinizi baş verənlərə yönəldirsiniz. Məsələn, bu, yüksək səs və ya telefon zəngini eşitdiyiniz zaman baş verə bilər.
Bəs onda problem nədədir?
Məsələ ondadır ki, biz beynimizin hansı konsentrasiyanı seçdiyini idarə edə bilmirik. “Yuxarıdan aşağı” rejimində qalmaq istəsək də, “Aşağıdan yuxarı” rejimi işə düşə bilər. Səs-küy və qəfil hərəkətlər təhlükə ilə əlaqələndirilir və beyin bu təhlükənin oxuduğunuz kitabdan və ya yazdığınız məktubdan daha vacib olduğunu düşünür.
Tədqiqatlar iradə və konsentrasiyanın tükənən resurs olduğunu göstərir. Əgər siz də diqqətinizi gücləndirmək istəyirsinizsə, aşağıdakı effektiv vasitələrdən istifadə edə bilərsiniz:
1️. Beyninizin təbii ritmində işləyin
Əksər insanlar üçün konsentrasiyanın daha zəif olduğu vaxt aralığı 12:00-16:00-dır, ən güclü “çöküş” isə təxminən saat 2-yə düşür.
Çalışın ağır koqnitiv işləri səhər saatlarında yerinə yetirəsiniz (10:00-dan sonra). Bu zaman beyin tamamilə oyaq olur və nasazlıqlar olmadan işləyir.
2️. Konsentrasiyanın güclü olduğu üçün özünüzü mükafatlandırın
Beyin təcrübədən öyrənir. Bu o deməkdir ki, distruktiv hərəkətlər nə qədər çox olsa (məsələn, elektron poçtunuzu və ya “Twitter” i gündə min dəfə yoxlamaq), bunu etmək bir o qədər asan olacaq.
Bunun əvəzinə beyninizi diqqətli olmağa öyrəşdirin, pis vərdişlərə alışmayın. Konsentrasiyanın zəiflədiyini hiss etdikdə, özünüzü dərhal dayandırın.
3️. Fasilələr edin (əsl fasilələr)
Həyatımızın çox hissəsini yeni informasiyanın əldə edilməsinə sərf etsək də (sonsuz elektron məktublar, zənglər, açıq qoyduğumuz internet səhifələr və s.), hər şeyi mümkün qədər tez çatdırmaq cəhdi bizi yaxşı işçi halına gətirmir. Əslində, hər şey əksinədir.
Konsentrasiyanı yaxşılaşdırmaq üçün diqqətinizi yayındıran amillərin minimum olduğu bir yer tapın. Bu, kafe və ya evin o biri otağı ola bilər – əsas odur ki, diqqəti cəmləşdirmək şansını əldə edəsiniz.
4️. Çoxvəzifəliliyi unudun
Çoxvəzifəlilik tez-tez yanlış başa düşülür. Əslində, bu termin düşündüyümüz mənanı kəsb etmir. Unutmayın ki, beyin eyni vaxtda diqqətini iki və daha çox məsələ üzərində cəmləşdirə bilmir və bu qədər sevdiyimiz çoxvəzifəlilik diqqəti bir vəzifədən digər vəzifəyə yönəltmək deməkdir (özü də çox sürətlə).
Yerinə yetirməli olduğunu işləri əhəmiyyətlilik baxımından sıralayın və bacardığınız qədər bu siyahıya riayət etməyə çalışın.
5️. Sizin üçün həqiqətən də cəlbedici olan bir iş tapın
Nə vaxtsa olub ki, yeni bir işə başladıqdan 10 dəqiqə sonra fikriniz göylərdə olsun? Mövcud vəzifənin diqqətinizə layiq olduğuna inanmadığınız zaman beyniniz digər stimulları emal etməyə başlayır. Konsentrasiyanı zəifləyən zaman bunun günahının özünüzdə və ya əlinizdəki tapşırıqda olduğunu müəyyənləşdirin. Əgər tapşırıq sizin üçün kifayət qədər cəlbedici deyilsə, bəlkə onu enerjiniz daha çox olanda etsəniz daha yaxşı olar?
6️. Şüurlu şəkildə hərəkət etməyə çalışın, meditasiya edin
Stress konsentrasiyanı məhv edir və ən pisi odur ki, biz çox vaxt konsentrasiyaya ehtiyac duyduğumuz zaman stressə məruz qalırıq.
Meditasiya bizə stressə və ya digər bu kimi güclü duyğulara tab gətirməyi öyrədir, nə etdiyimiz barədə məlumatlılığımızı artırır. Özünüzə beş dəqiqə vaxt ayırın və hisslərinizdən birini seçib bütün diqqətinizi onun üzərində cəmləşdirin. Vücudunuzun və ağlınızın nə hiss etdiyini, nəyə toxunduğunuzu, nə eşitdiynizi müəyyənləşdirin.
7️. Saqqız çeynəyin
Düzdür, gülünc səslənir, lakin araşdırmalar göstərir ki, saqqız diqqətə cavabdeh olan hissələrə oksigenlə təmin edilməsinə təsir göstərir. Bundan əlavə, saqqız uzunmüddətli yaddaşı yaxşılaşdırır, qanda insulinin miqdarını artırır ki, bu da bizə əlavə enerji verir.
Əgər saqqız çeynəmək istəmirsinizsə, sneklər yeyin. Beyin qlükozadan enerji alır, bunun üçün təxminən 420 kalori (məsələn, 4 banan) lazımdır.
Konsentrasiyanın aşağı düşdüyünü hiss edirsinizsə, bir şey yeyin və beyninizə bir az “yanacaq” verin.
Bu məqaləni oxuyub bitirənə qədər konsentrasiyanız təqribən iki dəfə pozulacaq. Və ən əsası: konsentrasiyanı qoruyacaq mühit yaradın.
