Mərakeşin şimal sahilində yerləşən geniş Tanca-Med limanından hərəkətli Cəbəllütariq boğazı görünür. Buradan yola düşən gəmilər avtomobillər və digər malları dünyanın 180-dən çox məntəqəsinə çatdırır. Limanın özündə isə istidən bərq vuran yollarla yük maşınları axışır. Tanca-Med-in genişlənməsi davam edir və bu, ölkənin ticarət və istehsalat mərkəzinə çevrilmək iddiasını nümayiş etdirir.
Mərakeşin Avropanın cənub qapısı və Afrikanın şimal girişində yerləşməsi ölkəyə qlobal tədarük zəncirlərinə inteqrasiya imkanı yaradıb. Xarici sərmayələr sürətlə artır. Analitik fDi Markets şirkətinin məlumatına görə, 2020-ci ildən bəri Mərakeş yeni sənaye layihələrinə təxminən 40 milyard dollar sərmayə cəlb edib və bu göstərici ilə dünyanın ən iri investisiya qəbuledicilərindən birinə çevrilib. Nəticədə son beş ildə ölkənin ixracı üçdə iki artıb.
Rəsmi şəxslər bu uğuru kral VI Məhəmmədin investor yönümlü siyasəti ilə izah edirlər. Xarici şirkətləri cəlb etmək üçün hökumət enerji, limanlar, dəmir və avtomobil yolları, eləcə də günəş enerjisi sahəsinə milyardlarla vəsait yatırıb. 2001–2017-ci illərdə infrastruktur xərcləri illik ümumi büdcənin 25–38 faizini təşkil edib ki, bu da dünyada ən yüksək göstəricilərdən biridir. Nəticədə ölkənin qərb sahillərində sürət qatarı istifadəyə verilib. Tanca-Med-ə gedən yollarda isə saysız-hesabsız külək və günəş elektrik stansiyaları, həmçinin sərmayə cəlbinə hazır xüsusi iqtisadi zonalar görünür.
Avropa şirkətləri üçün ən böyük üstünlüklərdən biri 2000-ci ildə imzalanan azad ticarət sazişi olub. Sonradan 60-dan çox ölkə ilə oxşar güzəştlər razılaşdırılıb. Bunun nəticəsində əvvəlcə Renault, daha sonra Stellantis kimi iri avtomobil istehsalçıları ölkəyə sərmayə qoyublar. Onların ardınca isə komponent istehsalçısı Yazaki kimi təchizatçılar gəlib. Keçmiş sənaye naziri deyir ki, bu dinamika Mərakeşin investorlar üçün açıq münasibətindən xəbər verir.
Hazırda Tanca-Med-dən Avropaya hər saat gəmilər yola düşür. Onlar Renault istehsalı avtomobilləri, eləcə də müxtəlif sahələr üçün ehtiyat hissələri daşıyır. Paytaxt Rabat yaxınlığındakı Kenitra sənaye zonasında Stellantis, ABŞ-ın ən iri avtomobil təchizatçılarından Lear, Avropalı Faurecia və Çin şirkəti Nexteer fəaliyyət göstərir. 2012-ci ildən bəri avtomobil sənayesinə 8 milyard dollardan çox sərmayə yatırılıb ki, bu da ümumi xarici investisiyaların təxminən dörddəbirini təşkil edir. ABŞ-ın International Paper şirkəti isə ixrac üçün qablaşdırma məhsulları istehsal edən iri zavod açıb.
Ötən il Mərakeş Avropaya avtomobil və ehtiyat hissələri ixracında Çin və Yaponiyanı geridə qoyaraq birinci yerə yüksəldi. Sənaye və ticarət naziri Riyad Mezzur bu uğuru digər sahələrdə də təkrarlamağı planlaşdırır. O, yüksək əlavə dəyər yaradan 50-dən çox sahəni, o cümlədən aviasiya və əczaçılıq sənayesini dəstəkləməyi hədəfləyir.
Yeni mərhələ
Mərakeş artıq dəyər zəncirində yuxarı pillələrə qalxmağa başlayıb. Kenitrada yerləşən və Segula Technologies-in törəməsi olan Simra şirkəti Airbus, Bombardier və Safran kimi nəhənglər üçün hissələr istehsal edir. Onların məhsulları bu gün Airbus A320 təyyarəsinin komponentlərinin dəyərinin 5 faizini təşkil edir, halbuki bu göstərici on il əvvəl 2 faiz idi. Avropalı Alstom şirkəti isə Fəsdə elektrik paylayıcı qutular və kabellər istehsal edir.
Bütün bunlar Mərakeşi Aİ-nin ən iri ticarət tərəfdaşına çevirib. Lakin son illərdə Çin də fəal şəkildə bazara daxil olub. Çin şirkətləri elektrik avtomobilləri və batareyalar sahəsinə azı 10 milyard dollar sərmayə qoyub ki, bu da son iki ildə “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində dünyadakı bütün sərmayələrin 5 faizi deməkdir. Gotion adlı batareya istehsalçısı Kenitrada 6 milyard dollardan çox dəyərində zavod inşa edir. China Overseas Engineering Group isə yeni sürət qatarı xəttinin tikintisinə dəstək verməyi planlaşdırır.
Bununla belə, bu investisiyaların riskləri də var. Çinin iqtisadi təsirinin artması Mərakeşi Donald Trampın ticarət müharibələrinə sürükləyə bilər. Həmçinin bəzi rəsmi şəxslər xarici sərmayəyə əsaslanan strategiyanın yerli şirkətləri kölgədə qoyduğunu düşünür. Əslində, Kenitrada yalnız bir marakeşli şirkət plastik və örtük istehsal edir.
Bundan əlavə, ixracın əsas istiqaməti hələ də Avropadır və burada rəqabət getdikcə sərtləşir. 2023-cü ildə Avropa Komissiyası avtomobil disklərinə qarşı antidempinq rüsumları tətbiq etdi. Bu disklərin əksəriyyətini Kenitrada bir neçə zavodu olan Çin şirkəti Citic Dicastal istehsal edir. Şirkət yeni zavodunu Mərakeşdə deyil, Portuqaliyada açmağa qərar verdi. Dünyanın ən iri batareya istehsalçısı Catl də əvvəlcə Kenitranı nəzərdən keçirsə də, sonda İspaniyanın maliyyə stimullarına üstünlük verdi.
Mərakeş rəsmiləri Avropanın proteksionizmini yumşaltmağa çalışırlar. Bununla yanaşı, Afrika bazarına da diqqət yetirirlər. Ölkə Nigeriyaya qədər 5600 km-lik qaz kəmərinin tikintisini həyata keçirir. Cənubi Koreyanın Posco sənaye şirkəti və Fransanın Engie enerji konserni Kasablankada Finance City maliyyə mərkəzini yaradıblar. Bura Afrikaya açılan qapı kimi təqdim olunur. “Bütün bu çağırışlar bizi diversifikasiyaya sövq edir və biz bunu edəcəyik. Çox rəqabətqabiliyyətliyik”, — deyə ticarət naziri Mezzur bildirir.
