2022-ci il başa çatdı. Hüquqi və fiziki şəxslər ötən il üzrə əmlak vergisi bəyannaməsini mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanına təqdim etməlidirlər. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əmlakının vergi tutulan dəyərinin müəyyən edilməsi qaydasını “Business Service Centre” şirkətinin maliyyə mütəxəssisi Fidan Salamova izah edir.
Vergi Məcəlləsinin 197.1-ci maddəsinə əsasən, aşağıdakılar vergitutma obyekti sayılır:
– rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslərin xüsusi mülkiyyətində olan və Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən tikililərin və ya onların hissələrinin (bundan sonra bina adlandırılacaq), həmçinin yerindən və istifadə edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq rezident fiziki şəxslərə məxsus su və hava nəqliyyatı vasitələri;
– müəssisələrin, habelə fərdi sahibkarların balansında olan əsas vəsaitlər (bu Məcəllənin 197.1.1-ci maddəsində göstərilən aktivlər istisna olmaqla);
– Azərbaycan Respublikasında özünün daimi nümayəndəliyi vasitəsilə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən şəxslər üçün – yalnız daimi nümayəndəliklə bağlı olan əsas vəsaitlər (bu Məcəllənin 197.1.1-ci maddəsində göstərilən aktivlər istisna olmaqla).
Göstərilən vergitutma obyektləri olan fiziki şəxslər və müəssisələr əmlak vergisinin ödəyiciləridir. 2022-ci ildən fiziki şəxslər və müəssisələrin balansında olan mexaniki nəqliyyat vasitələri əmlak vergisinə cəlb olunur. Müəssisələr və fərdi sahibkarlar əsas vəsaitlərin orta illik qalıq dəyərindən 1 faiz dərəcə ilə əmlak vergisi ödəməlidirlər.
Əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri – ilkin dəyərdən əsas vəsaitlərə hesablanmış amortizasiya məbləği çıxılandan sonra qalan dəyərdir. Əsas vəsaitlərin orta illik qalıq dəyərini hesablamaq üçün ilin əvvəlinə qalıq dəyəri ilə ilin sonuna qalıq dəyəri toplanıb, ikiyə bölünür.
Vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri götürülür. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri bu qaydada hesablanır:
1. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin hesabat ilinin əvvəlinə və sonuna qalıq dəyəri toplanıb ikiyə bölünür. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri hesablanarkən əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) nəzərə alınmır.
Misal 1: Müəssisənin əmlakının ilin əvvəlinə qalıq dəyəri 240.000 manat (binalar 80.000, maşınlar 40.000, avtonəqliyyat vasitələri 55.000, hesablama texnikası 20.000, yanğından mühafizə avadanlığı 45.000 manat), ilin sonuna isə 355.000 manat (binalar 150.000, maşınlar 50.000, avtonəqliyyat vasitələri 80.000, hesablama texnikası 45.000, yanğından mühafizə avadanlığı 30.000 manat) olub.
Müəssisənin büdcəyə ödəməli olduğu əmlak vergisini hesablayaq:
Vergi Məcəlləsinin 199.4.1-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin əmlakının dəyəri vergitutma məqsədləri üçün yanğından mühafizə avadanlığın dəyəri qədər azaldılır. Müəssisənin vergiyə cəlb olunan əmlakının ilin əvvəlinə qalıq dəyəri aşağıdakı kimi olacaq:
240.000 – 45.000 =195.000 manat.
Müəssisənin vergiyə cəlb olunan əmlakının ilin sonuna qalıq dəyəri aşağıdakı kimi olacaq:
355.000 – 30.000 = 325.000 manat
Deməli, müəssisənin vergi tutulan əmlakının orta illik qalıq dəyəri 260.000 manat təşkil edir:
(195.000 + 325.000) : 2 = 260.000 manat.
Müəssisələr əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyərini müəyyən etdikdən sonra onun dəyərindən 1faiz dərəcəsi ilə əmlak vergisi ödəyirlər.
260.000 x 1% = 2.600 manat.
Deməli, baxdığımız misalda müəssisə 2.600 manat məbləğində əmlak vergisi ödəməlidir.
2. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində yaradıldıqda (uçota alındıqda) və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduqda onun əsas vəsaitlərinin yaradıldığı (uçota alındığı) və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu tarixə və ilin sonuna qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və müəssisənin və ya fərdi sahibkarın yaradıldığı (uçota alındığı) və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu aydan sonra, ilin sonuna qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 2: Müəssisə aprel ayında yaradılıb və yaradıldığı tarixə onun əmlakının qalıq dəyəri 50.000 manat (avadanlıq 40.000, hesablama texnikası 10.000 manat) olub. Həmin ilin sonuna müəssisənin əmlakının balans üzrə qalıq dəyəri 88.000 manat (avadanlıq 63.000, hesablama texnikası 25.000 manat) təşkil edib. Bu halda həmin müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 46.000 manatdır:
50.000 + 88.000 = 138.000 manat;
138.000 : 24 = 5.750 manat;
5.750 x 8 = 46.000 manat.
Müəssisə tərəfindən bu ödənilməli olan əmlak vergisinin məbləği:
46.000 x 1% = 460 manat.
3.Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində ləğv edildikdə və ya uçotdan çıxarıldıqda onun əsas vəsaitlərinin ilin əvvəlinə və ləğv edildiyi və ya uçotdan çıxarıldığı tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və ilin əvvəlindən müəssisənin ləğv edildiyi və ya fərdi sahibkarın uçotdan çıxarıldığı aya qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 3: Müəssisənin əmlakının hesabat ilinin əvvəlinə dəyəri 255.000 manat (binalar 170.000, avadanlıq 45.000, nəqliyyat vasitəsi 40.000 manat) olub. Müəssisə noyabr ayında ləğv edilib və həmin tarixə onun əmlakının qalıq dəyəri 415.000 manat (binalar 290.000, avadanlıq 55.000, nəqliyyat vasitəsi 70.000 manat) təşkil edib. Bu halda həmin müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 279.166,67 manat olacaq:
255.000 + 415.000 = 670.000 manat;
670.000 : 24 = 27.916,67 manat
27.916,67 x 10 = 279.166,67 manat.
Bu əmlak üzrə verginin məbləği:
279.166,67 x 1% = 2.791 manat 67 qəpik.
Dövlət büdcəsinə hesabat dövrü üçün ödənilməli olan verginin məbləği hesabat dövrü ərzində əvvəllər hesablanmış ödəmələr nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.
