2020-ci ilin mart ayı, yəqin ki, neft sənayesi üçün ən pis ay olacaq. Brent markalı neftin qiyməti bir barel üçün 25 dollar, WTI nefti isə 20-21 dollar səviyyəsinə düşüb. Beynəlxalq Valyuta Fondu 2009-cu ildən bəri ilk dəfə olaraq qlobal tənəzzül proqnozlaşdırır. Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı ümumi razılığa gələ biləcəklərmi?
Texasdan gələn xəbərlər
Vəziyyət böyük dərəcədə Rusiyanın OPEC+ sazişindən çıxmasından asılıdır. Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, Rusiyanın burada əsas məqsədi ABŞ-ın şist neft sənayesinə zərbə vurmaq olub. Bundan əlavə, bütün dünyada sürətlə yayılan yeni koronavirus pandemiyasının da böyük təsiri var. Karantin özündə qiymətlərin, habelə neft və neft məhsullarına tələbatın kəskin düşməsini ehtiva edir.
Bunun fonunda ABŞ-ın şist neft sektoruna nəzarət edən Texas Dəmir Yolu Komissiyası 1973-cü ildən bəri ilk dəfə amerikan neft istehsalının standartlaşdırılması mövzusunu müzakirəyə çıxardı. Səlahiyyətlilər Vaşinqtonun Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı ilə ortaq istehsalı təxminən 10% azaldılması ilə razılaşacağını təklif etdilər.
Amerika hakimiyyətinin narahatlığı başa düşüləndir: ABŞ-dakı şist bumunun iki əsas sahələrində – Perm və İql Ford hövzəsində hasilatın orta miqdarı müvafiq olaraq 48 və 51 dollar səviyyəsindədir. İndi fəaliyyət göstərən neft qurğularının sayı 664-ə enib ki, bu da 2017-ci ilin martından bu yana ən aşağı səviyyədir. Demək olar ki, hər kəs kapital xərclərini azaldır (Goldman Sachs-a görə, bu il ixtisarların səviyyəsi təxminən 30% olacaq), hətta Halliburton kimi ən böyük neft sənayesi xidmətləri şirkətləri işçilərini işdən çıxarmağa başlayıblar.
Lakin üçtərəfli razılaşmanın mümkünlüyü şübhə doğurur: birincisi, Amerikanın neft sənayesi işçilərinin özləri bunu istəmirlər, ikincisi isə Donald Trampın yenidən prezident seçiləcəyi dəqiq olmadıqda seçki qabağı heç kim riskə getməz.
Dempinq vaxtı deyil
“Neft müharibəsi” bu günə qədər müəyyən çərçivədə aparılır. “Saudi Aramco” aprel ayında endirimlər vəd etsə də, tükənmə uğrunda mübarizəyə girdiyini açıqlamır. Xüsusilə Ər-Riyadın qonşularına göstərdiyi təsiri vurğulamaq lazımdır. İraq və Küveyt səudiyyələrdən nümunə götürərək Avropa üçün qiymətləri 5-7 dollar azaltdılar. Bu, iqtisadi vəziyyəti pis olan və hökuməti olmayan İraqın vəziyyətində xüsusilə təəccüblüdür.
Ər-Riyadın OPEC+ sazişinin pozulmasından sonra əsas silahı əvvəllər istifadə olunmamış genişmiqyaslı ehtiyatlardır. Səudiyyə Ərəbistanı üçün 2020-ci ildə razılaşdırılmış kvota 10,144 milyon barel olsa da, faktiki istehsal orta hesabla gündə 9,7 milyon barel təşkil edib. OPEC+ razılaşmasının tarazalaşdırıcı qüvvəsi də məhz Səudiyyə Ərəbistanı olmuşdur. “Saudi Aramco” nun rəhbəri Amin Nasser hasilatı gündə 13 milyon barelə qədər artırmağın mümkünlüyünü açıqlayıb. Bunun üçün digər tədbirlər arasında Küveytlə mübahisə obyekti olan Neytral Zona adlanan ərazidə depozitlərin istismara verilməsi planlaşdırılmışdır.
Lakin problem ondadır ki, sürətlə yayılan pandemiya şəraitində neftə tələbat kəskin azalır. Səudiyyə Ərəbistanın İqtisadiyyat Nazirliyi 2020-ci il üçün ölkənin büdcəsini 13 milyard dollar (xərclərin 5%-i) azaldıb.
Xüsusilə Rusiya hökumətinin siqnallarına diqqət yetirmək lazımdır. Kreml Ər-Riyad və Rusiya arasında gedən “qiymət müharibəsi” ni istisna edir və üçüncü tərəfin (ABŞ) müdaxiləsinə ehtiyacın olmadığını bildirir. Ümumiyyətlə, Rusiyanın OPEC+ razılaşmasına geri dönməsi inandırıcı deyil – qətiyyətli hərəkətlərdən sonra üzərinə yeni öhdəliklər götürmək qəribə görünür.
