ABŞ və İran arasındakı münasibətlərin gərginləşməsi, Yaxın Şərqdəki münaqişənin nəzarətsiz şəkildə kəskinləşməsi riskini artırır, Bununla əlaqədar olaraq neftin qiyməti ilə bağlı olan fərziyyələr dünya mediasını “oyatdı”.
Qabaqdan gələn neft böhranı ilə əlaqədar narahat olmağa və ya sevinməyə dəyərmi? Yaxın aylarda və illərdə qeyri-sabit bazardan nə gözləmək olar? Yaxın gələcəkdə neft bazarının taleyini təyin edəcək ən vacib amilləri nəzərdə keçirək.
İran, İraq və Hörmüz boğazı
Son bir neçə ayda İran kifayət qədər fəal oldu. İyun ayının sonuna amerikan təyyarəsi vuruldu, sonra tanker tutuldu, başqa bir tanker İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunu dayandırmağa çalışsa da, bunu bacara bilmədi. Qismən bu hərəkətlər Suriyaya neft daşıyan İran tankerinin iyulun əvvəlində Cəbəllütariq boğazında tutulmasına cavab idi. Buna baxmayaraq, bütün bunlar eyni xəstəliyin əlamətləridir. İran yenidən sanksiyaların qapağında sıxılır və ölkə iqtisadiyyatı neft hasilatının və ixracının azalmasından çox əziyyət çəkir. Birinci rübdə ölkə gündə 1,400 min barelə qədər neft ixrac edirdisə, indi bu rəqəm 350 000-400 000 barelə enib və yaxın aylarda sıfıra çata bilər. Küncə sıxılmış Tehranın danışıqlarda mövqeyini yaxşılaşdırmağa və sanksiyaların yüngülləşdirilməsi üçün radikal addıma risk etməsi nə qədər realdır? Belə bir ehtimal var, az olsa da. Çox güman ki, bu, Hörmüz boğazının bağlanması olmayacaqdır. İran üçün daha sadə və təhlükəsiz olan yol İraqı müdaxilə etməkdir. İranın İraqa göstərdiyi təsiri nəzərə alsaq, nəzəri olaraq bu addım ölkənin danışıqlardakı mövqeyini gücləndirə bilər.
Dünya neft bazarı üçün bu nə deməkdir? Şübhəsiz ki, qiymətlərin qalxması. İraq gündə 3,5 milyon barel neft ixrac edir, yəni dünya istehlakının 3,5%-ni.
OPEC 2.0
OPEC ölkələrinin strategiyası olduqca sadədir və heç kim üçün sirr deyil. Kartel kommersiya neft ehtiyatlarını 2010-2014-cü illərdəki diapazona qədər azaltmağı hədəfləyir. Bununla əlaqədar, OPEC ölkələri həm İran və Venesuela, həm də İraqdan ixracatın azalmasına və bu ölkələrdən tədarükün artmasına cavab olaraq kvotaları tənzimləyə bilər. İkinci məqsəd isə qiymətlərin 85 dollardan yuxarı qalxmasının qarşısını almaqdır, çünki bu zaman neftin qiyməti inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadiyyatın böyüməsinə mənfi təsir göstərməyə başlayır, qlobal tənəzzül riskini artırır və nəticədə qara qızıla tələbatın artım tempinin kəskin azalmasına səbəb olur.
Şist neft artıq maneə deyil
Son 5-6 ildə qlobal bazarda oyunçuların mövqeyini kəskin şəkildə dəyişdirən şist neft dünya istehlakında öz yerini tapıb. Hal-hazırda, bazardakı qiymətlər və infrastrukturun inkişaf səviyyəsi istehsalın “şist bumu” dövrünə nisbətən daha aşağı tempdə artmasına imkan verir. Bundan əlavə, şist istehsalçıları maliyyə intizamını yaxşılaşdırmaq və investorların rifahına qayğı göstərmək, yığılmış borcları azaltmaq və dividend ödəmək zərurəti ilə üzləşdilər və buna görə onların kapital xərcləri üzrə olan imkanları kəskin şəkildə azaldı. Beləliklə, ABŞ-da neft hasilatının artmağa davam etməsinə (bu il təxminən 1,4 milyon barel, 2020-ci ildə isə 1,1 milyon barel) baxmayaraq, bu fakt bazara güclü təzyiq göstərməyəcəkdir.
Tənəzzül təhlükəsi geri çəkildi
2019-cu ilin birinci yarısı ABŞ və Çin arasındakı ticarət müharibəsinin kəskinləşməsi fonunda bazarlar üçün, habelə dünya işgüzar fəaliyyət indekslərinin mənfi dinamikası üçün olduqca “qıcıqlandırıcı” olub. Nəticədə, müxtəlif qiymətləndirmələrə görə, neftə olan tələbat gündə təxminən 500 000 barelə qədər artdı. Bu, neft bazarında dəyişən dinamikaya təsir göstərdi. Bununla belə, dünyanın aparıcı mərkəzi banklarının pul-kredit siyasətini yumşaltmağa hazır olması, eləcə də ABŞ və Çin arasında gedən ticarət müharibəsi üzrə razılığa gəlinməsi fonunda tənəzzül təhlükəsi geri çəkildi, işgüzar fəaliyyət isə getdikcə əvvəlki tempə qayıtmağa başladı. 2019-cu ilin ikinci yarısında enerji resurslarına tələbatın artması gözlənilir.
Ensiz dəhlizdə
Beləliklə, yaxın aylarda neft qiymətlərinin müsbət dinamikasını proqnozlaşdıra bilərik. Böyük ehtimal ilə, önümüzdəki aylarda Brent markalı neftin qiyməti 70 dolları keçəcək və 2020-ci ilin birinci yarısında yenidən 80 dollar səviyyəsini keçə bilər. Sadalanan faktorları nəzər alsaq, Brent nefti üçün qiymət dəhlizi 55-85 dollar aralığında müəyyən olunub. Bu, oyunçuların əksəriyyətini qane edir.
