Qlobal bazarlarda qəribə bir vəziyyət yaranıb: qızıl elə davranır, sanki 1979-cu ildir, səhmlər isə sanki 1999-cu. Halbuki bu iki dövr tamamilə fərqli olub — birincisi inflyasiyanın və geosiyasi gərginliyin artması ilə, ikincisi isə “dotkom” bumu və nisbətən sabitliklə yadda qalıb.
Əksər analitiklər hesab edirlər ki, qızılın qiymət artımı yeni fond bazarı bumunun fonunda investorların artan siyasi qeyri-müəyyənlikdən (xüsusən ABŞ-də) sığortalanmaq istəyi ilə bağlıdır. Bundan başqa, sual yaranır: niyə qızılla sığortalanmaq, əgər digər birbaşa qorunma vasitələri (məsələn, səhmlər üzrə “put” opsionları) daha ucuzdur?
Mütəxəssislərə görə, həm qızıl, həm də səhmlərin bahalaşmasının əsas izahı böyük likvidlikdir. Hökumətlər və mərkəzi banklar pandemiya zamanı və ondan sonra iqtisadiyyata trilyonlarla dollar dəstək verib. Bu vəsaitlərin əhəmiyyətli hissəsi hələ də sistemdə dövr edir və səhmlər və qızıl daxil olmaqla bir çox aktivlərin ticarətini stimullaşdırır.
Məsələn, amerikalıların pul bazarı fondlarında saxladıqları vəsait pandemiyadan sonra kəskin artaraq 7,5 trilyon dollara çatıb, bu da uzunmüddətli trendlə müqayisədə 1,5 trilyon dollar çoxdur.
Federal Ehtiyat Sistemi (FED) siyasətinin “mülayim şəkildə məhdudlaşdırıcı” olduğunu bəyan etsə də, nominal faiz dərəcələri hələ də nominal ÜDM artım tempindən aşağıdır, bu isə maliyyə şəraitinin yumşalmasına səbəb olur. Hökumətlərin büdcə kəsirləri artır, ABŞ isə inkişaf etmiş ölkələr arasında ən yüksək kəsir səviyyəsinə malikdir. Bu, öz növbəsində özəl sektorun profisitinə gətirib çıxarır (Kaleçki–Levi tənliyinə görə).
Likvidlik həm də insanların riskə meyli ilə müəyyən olunur: onlar maliyyə aktivlərinin bahalaşacağına nə qədər çox inanırlarsa, bir o qədər çox sərmayə qoyurlar. ABŞ-də son illərdə ev təsərrüfatları səhmlərə və riskli aktivlərə yatırımlarını artırıblar, çünki hökumət və mərkəzi bankın bazarları qorumaq üçün birlikdə hərəkət etdiyinə inanırlar.
İnvestorlar hər hansı çətinlik yarandıqda dövlət dəstəyinə arxalanmağa öyrəşiblər. Bu, risk üçün tələb olunan mükafatı aşağı salaraq likvidliyin axınını artırır. Onlar itkilərdən qorunduqlarını və gəlir gözləyə biləcəklərini düşünürlər.
Hipermaliyyələşmə də likvidliyi gücləndirir. Yeni ticarət tətbiqləri və komissiyasız investisiya alətləri aktiv alqını asanlaşdırır, likvidlik bazarın bütün istiqamətlərinə yönəldir.
Məhz bu likvidlik axını qızıl və səhmlər arasında yeni əlaqəni izah edir. Tarixən onların korrelyasiyası sıfıra yaxın idi: 1970-ci illərdə qızıl bahalaşarkən səhmlər dəyər itirirdi, 1990-cı illərdə də əksinə. İndi isə onlar birlikdə bahalaşır — likvidlik dalğası sayəsində.
Son qiymət artımını izah edən əsas nəzəriyyələr digər bazar amillərini nəzərə almır. Məsələn, “dolların dəyərsizləşməsi qorxusu” uzunmüddətli perspektivdə məntiqlidir, amma bu, niyə 1979-cu ildən bəri ən güclü artım ili olduğunu izah etmir? Axı dollar son aylarda sabit qalıb, qızıl isə kəskin bahalaşıb.
Əslində, bir çox aktivlər 1970-ci illərin inflyasiya qorxusunu əks etdirmir. Əgər inflyasiyadan narahatsınızsa, bu, uzunmüddətli istiqraz gəlirliliyində və inflyasiyaya qarşı qoruma alətlərində (məsələn, TIPS istiqrazları) əksini tapmalıdır. İstiqraz bazarı siqnalları göstərir ki, investorlar uzunmüddətli dövrdə inflyasiyanın 2,5%-dən aşağı qalacağını gözləyirlər.
Eyni zamanda, gümüş və platin kimi qeyri-hedc mallar da bahalaşır. Risk səviyyəsi yüksək olan aktivlər — “leveraged” ETF-lər, zərərli texnoloji səhmlər və zəif idarə olunan şirkət istiqrazları — da kəskin artım göstərir.
FED aktiv qiymətlərindəki inflyasiyaya diqqət etmir. Amma əgər istehlakçı qiymətləri inflyasiyası yenidən artmağa başlasa və mərkəzi bank pul siyasətini sərtləşdirməyə məcbur olsa, investorları xoşagəlməz sürpriz gözləyəcək. Qızılı “sığorta” kimi alanlar görəcəklər ki, bu strategiya artıq işləmir, çünki qızıl da süni intellekt bumundan faydalanan şirkət səhmləri ilə birlikdə ucuzlaşacaq.
