Avropa, ABŞ və Asiyada nəhəng zavodlar həmişəki kimi eyni işi görür: xam nefti həyati vacib yanacağa çevirir və onu mənfəətlə satırlar. Lakin hazırkı vəziyyətdə fərqli olan bir məqam var — qlobal təchizat. Ukraynanın Rusiya enerji infrastrukturuna ardıcıl hücumları, Asiya və Afrikadakı əsas zavodlarda baş verən nasazlıqlar və Avropa ilə ABŞ-də dayanmalar dünya bazarında dizel və benzinin azalmasına gətirib çıxarıb.
Bundan başqa, “Lukoil” və “Rosneft”ə qarşı ABŞ sanksiyaları, eləcə də rus neftindən istehsal olunan yanacağa dair yeni Avropa məhdudiyyətləri təchizat zəncirlərini pozub.
Nəticədə, dünya bazarlarında xam neft ucuzlaşsa da, yanacaqdoldurma məntəqələrində qiymətlər artmaqda davam edir. Bu vəziyyət “enerjinin əlçatanlığı”nı prioritet elan edən ABŞ administrasiyasının planlarına heç uyğun gəlmir.
“Neftayırma zavodları nəhəng mənfəətlə işləyir”, — deyə konsaltinq şirkəti “FGE NexantECA”nın neftayırma məhsulları şöbəsinin rəhbəri Yucin Lindell bildirir. “Dünya üzrə neftayırma sənayesinə verilən siqnal sadədir: maksimum güclə işləyin”.
“Bloomberg”in topladığı məlumatlara əsasən, ABŞ, Avropa və Asiyada neftayırma zavodlarının rentabelliyi ən azı 2018-ci ildən bəri bu mövsüm üçün maksimum göstəricilərə çatıb. Yüksək mənfəət istehsalçı şirkətlərin səhmlərini bahalaşdırır: “Valero Energy Corp.” və “Turkiye Petrol Rafinerileri AS” kimi şirkətlərin qiymətli kağızları sürətlə dəyər qazanır, “Orlen SA” isə ilin əvvəlindən bəri 100%-dən çox artıb.
Neftayırma zavodları istehsalı azaldır — qiymətlər artır
Profisit xam neftin qiymətini aşağı salsa da, dünya neftayırma sistemində pozulan təchizat zəncirləri benzin, dizel və aviasiya yanacağının qiymətlərinin düşməsinə imkan vermir. Neftayırma zavodları yüksək mənfəət əldə edir, amma xam neftin ucuzlaşması yanacaqdoldurma məntəqələrinə çatmır.
Bu ay Rusiyanın Saratov, Orsk və Volqoqraddakı şəhərlərindəki zavodlar Ukrayna hücumlarına görə daha az yanacaq istehsal edib. Qiymətləndirməyə görə, oktyabrda Rusiyanın neft məhsullarının ixracı çoxillik minimumlara yaxınlaşıb.
Digər regionlarda da vəziyyət çətindir: Küveytdə günlük 615 min barel neft emal edən “Al-Zour” zavodu hazırda gücünün yalnız üçdə biri ilə işləyir; Nigeriyada yeni işə salınmış benzin zavodu yaxın günlərdə təxminən 50 günlük texniki baxım üçün bağlanmağı planlaşdırır; ABŞ-də zavodlar son həftələrdə keçən ilin eyni dövrünə nisbətən gündə 1 milyon barel az neft emal edib.
Bütün bunlar həm ABŞ, həm Avropa, həm də Asiyada marjanın daha da artmasına səbəb olur. Bu dəyişikliyə görə, Beynəlxalq Enerji Agentliyi Avropa və Asiyadakı marjadan asılı zavodlar üçün istehsal proqnozlarını aşağı salıb.
ABŞ-də dizelin orta qiyməti Donald Trampın yenidən hakimiyyətə qayıdışından sonra artıb, benzin qiymətləri isə demək olar dəyişməyib və cümə axşamı 1 hallon üçün $3.08 (1 litr üçün $0.813) təşkil edib. Bu arada xam neft fyuçersləri təklif profisitinə dair gözləntilər fonunda Trampın ikinci inauqurasiyasından bəri 20% ucuzlaşıb.
Sanksiyalarla bağlı qeyri-müəyyənlik problemi daha da ağırlaşdırır
“Yüksək marjanın müəyyən hissəsi “Rosneft” və “Lukoil”a qarşı ABŞ sanksiyaları ilə bağlı qeyri-müəyyənlik və yanvar ayında qüvvəyə minəcək Avropa qadağası ilə əlaqədardır”, — “CIBC Private Wealth Group”un enerji treyderi Rebekka Babin bildirir.
FGE-nin hesablamalarına görə, bu iki şirkət birlikdə gündə 800 min barel neft məhsulu ixrac edir. Dünya üzrə dəniz ticarəti isə təxminən 22 milyon barel/gün təşkil edir.
Hər hansı ciddi pozuntu yanacaq bazarını şoka sala bilər, amma dəqiq nə qədər həcmdə yanacağın bazardan çıxacağı bəlli deyil. Rusiya isə sanksiyalardan yan keçməyi bacardığını dəfələrlə göstərib.
Həmçinin, “Lukoil”a bağlı, lakin ölkə xaricində yerləşən zavodların — Bolqarıstan, Niderland və Rumıniyadakı müəssisələrin taleyi də qeyri-müəyyəndir.
Əlavə olaraq, 21 yanvarda qüvvəyə minəcək Avropa sanksiyaları Rusiya neftindən istehsal olunmuş yanacağın idxalını qadağan edəcək. Bu məhdudiyyətlərin Hindistan və Türkiyədən Avropaya dizel tədarükünə necə təsir göstərəcəyi hələ aydın deyil, hərçənd hər iki ölkə Rusiya neftinin iri alıcılarıdır.
