Müəssisənin “Balans Hesabatı” və “Mənfəət və Zərər Hesabatı” – istifadəçiləri müəssisənin hesabat dövrünün sonuna olan maliyyə vəziyyəti barədə tam informasiya ilə təmin etmir. Balans hesabatında hesabat dövrünün sonuna müəssisənin maliyyə vəziyyəti, Mənfəət və Zərər hesabatında isə maliyyə ili ərzində əldə edilmiş gəlir açıqlanır. Lakin bu hesabatlardan müəssisənin nağd pul vəsaitlərinin vəziyyəti haqqında informasiyanı əldə etmək olmur.
Bunu bilmək həddən artıq lazımdır, çünki mənfəətli müəssisələr belə borclarını ödəmək üçün nağd pul vəsaitlərinə malik olmadığı halda iflasa uğraya bilərlər. Buna görə də qeyd edə bilərik ki, müəssisənin mənfəətinin olması onun sərbəst nağd pul vəsaitlərinə malik olması demək deyil.
Fərz edək ki, hər hansı bir müəssisə 2000 manat nağd pul vəsaitinə malikdir. Hesabat dövrü ərzində isə müəssisə 5000 manat məbləğində kreditlə mal almışdır. Həmçinin bu dövr ərzində 9000 manat məbləğində kreditlə mal satmışdır. Mənfəət və Zərər hesabatında müəssisənin 4000 manat mənfəəti olduğu qeyd edilir. Belə bir halda kreditorlar borclarının ödənməsini istəyirlər, lakin müəssisənin əlində 2000 manat nağd pul vəsaiti vardır. Beləliklə, müəssisə mənfəətli olduğu halda debitorlar öz borclarını qaytarmamış, kreditorlarla hesablaşmaqda isə çətinlik çəkir və iflas olmaq təhlükəsi ilə üzləşir.
Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat – hesabat dövrü ərzində müəssisənin pul vəsaitlərinin hərəkətini (pul giriş və çıxış axınlarını) özündə əks etdirir. Bu hesabatın hazırlanmasında əsas məqsəd – istifadəçiləri hesabat dövrü ərzində müəssisənin pul vəsaitlərinin hərəkəti barədə məlumatla təmin etməkdir. Hesabatın əsas elementləri aşağıdakılardır:
Əməliyyat fəaliyyəti (Operating cash flows) – Müəssisənin gündəlik əməliyyatlarından daxil olan və ya çıxan pul axınıdır. Müəssisənin əsas gəlir gətirən fəaliyyətidir.
İnvestisiya fəaliyyəti (İnvesting cash flows) – Müəssisə tərəfindən gündəlik əməliyyatı davam etdirmək üçün uzunmüddətli aktivləri alıb satması zamanı daxilolan və ya çıxan pul axınıdır.
Maliyyələşdirmə üzrə fəaliyyət (Financing cash flows) – Səhmlərin satılmasından daxil olan pul axınları, səhmdarlara dividendlərin verilməsi zamanı çıxan pul axınını və s. özündə əks etdirir.
GAAP – Pul axını təsnifləşdirilməsi
Əməliyyat fəaliyyəti (Operating cash flows)
Pul girişi axını – Müştərilərdən daxilolmalar, faiz və dividendlərdən gəlirlər
(İnflows – Cash collected from customers, interests and dividends received)
Pul çıxışı axını – İşçilərə və tədarükçülərə verilən pul, faiz xərcləri, vergi xərcləri
(Outflows – Cash paid to employees and suppliers, interest paid, taxes paid)
İnvestisiya fəaliyyəti (İnvesting cash flows)
Pul girişi axını – Uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlər
(Inflows – Sale proceeds from fixed assets)
Pul çıxışı axını – Uzunmüddətli aktivlərin alınması
(Outflows – Acquisition of fixed assets)
Maliyyələşdirmə üzrə fəaliyyət (Financing cash flows)
Pul girişi axını – Səhmlərin buraxılmasından əldə olunan gəlirlər
(Inflows – Proceeds from issuing stock)
Pul çıxışı axını – Səhmdarlara dividendlərin verilməsi
(Outflows – Dividends paid to shareholders)
Pul vəsaitlərinin axını hesabatının hazırlanmasının 2 yolu var:
- Birbaşa metod (Direct method)
- Dolaylı metod (İndirect method)
Hər iki metod GAAP və İFRS tərəfindən dəstəklənir və istifadə edilir. Hər iki metodda investisiya və maliyyə pul axınları demək olar ki oxşardır. Əsas dəyişikliklər əməliyyat pul axınlarında özünü göstərir.
Birbaşa metodla (Direct method) pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın hazırlanması
XXX Company
Operating Cash Flow – Direct Method
For the year ended December 31, 20X9
Müştərilərdən daxilolmalar (Cash collections from customers) 5000
Tədarükçülərə ödənişlər (Cash paid to suppliers) (2000)
Əməliyyat xərcləri (Operating expenses) (500)
Faiz xərcləmələri (Cash paid for interests) (750)
Vergilər (Cash paid for taxes) (250)
Əməliyyat pul axını (Operating cash flow) 1500
Dolayı metodla (Indirect method) pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın hazırlanması
XXX Company
Operating Cash Flow – Indirect Method
For the year ended December 31, 20X9
Xalis mənfəət (Net income) 1800
Amortizasiya (Depreciation and amortization) 500
Alacaq hesablarında artım (İncrease in accounts receivable) (900)
Ehtiyatlarda artım (İncrease in inventory) (700)
Borclarda artım (İncrease in accounts payable) 800
Əməliyyat pul axını (Operating cash flow) 1500
Birbaşa metod dolayı metoda nisbətən daha çox məlumatı özündə əks etdirir.
Əməliyyat üzrə pul hərəkəti =Xalis mənfəət + Amortizasiya xərcləri + Aktivdə azalmalar –
Aktivdə artımlar + Passivdə artımlar – Passivdə azalmalar
Misal 1.
Fərz edək ki, müəssisənin hesabat dövrü ərzində gəlirləri 10000 manat olmuşdur.
İlin əvvəli İlin sonu
Amortizasiya xərcləri 5000 – Amortizasiya xərcləri 12000
Alacaqlar 4000 – Alacaqlar 5000
Ehtiyatlar 8000 – Ehtiyatlar 5500
Borclar 7000 – Borclar 5000
Əməliyyat üzrə fəaliyyət (CFO) = 10000 + 7000 – 1000 + 2500 – 2000 = 16500
