2008-ci ildə Spotify iddialı bir məqsəd qoydu: pirat saytlara alternativ olaraq rəsmi musiqi yayımı xidməti yaratmaq. İlkin strategiya sadə idi: musiqi şirkətləri ilə müqavilələr bağlamaq, stabil platforma qurmaq və istifadəçiləri cəlb etmək.
Bu gün Spotify 626 milyon aktiv istifadəçiyə malikdir, lakin bu uğur düz bir xətt boyunca əldə edilmədi. Şirkət daim dəyişməli, yeni funksiyalar sınaqdan keçirməli və hətta bəzi bazarlardan müvəqqəti çəkilməli oldu. Spotify-ın uğuru, planı kor-koranə izləməkdən deyil, hər uğursuzluğu öyrənmə və uyğunlaşma imkanı kimi görməkdən qaynaqlandı.
Bu hekayə psixoloji araşdırmaların vacib nəticəsini göstərir: ən böyük nailiyyətlər çox vaxt qeyri-xətti inkişaf yolu ilə əldə olunur. Buna baxmayaraq, biz hələ də planlı və proqnozlaşdırıla bilən metodlara üstünlük veririk.
Xətti məqsəd qoymanın gizli mənfi cəhətləri
Heç belə hiss etmisinizmi ki, məqsədlərə çatmaq sanki sonsuz bir pilləkənlə qalxmağa bənzəyir? Bir məqsədə çatdıqdan dərhal sonra yeni bir məqsəd qarşınıza çıxır və nəticədə özünüzü yorğun hiss edirsiniz.
Şirkətlər və fərdlər xətti məqsədlərə üstünlük verirlər, çünki bu, onlara aydınlıq və nəzarət hissi verir. Məsələn, 1980-ci illərdə yaradılan SMART məqsəd qoyma sistemi bu gün də istifadə olunur.
Lakin bu yanaşma əsasən sənaye dövrünün düşüncə tərzinə əsaslanır: düz xətlər, proqnozlaşdırılan nəticələr və ölçülə bilən irəliləyişlər. Müasir, dəyişkən və qeyri-müəyyən dünyada isə bu yanaşma effektiv olmaya bilər.
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, konkret və çətin xətti məqsədlər:
✅ Risk alma meylini azaldır
✅ Daxili motivasiyanı zəiflədir
✅ İnsanları qeyri-etik davranışlara sövq edə bilər
Beyin neyrologiyası araşdırmaları göstərir ki, beynin dopamin sistemi yalnız məqsədlərə çatanda deyil, eyni zamanda mükafatı gözləyərkən də aktivləşir. Lakin xətti məqsədlər həddindən artıq spesifik və nəticəyə bağlı olduqda, beynimiz ancaq qısa müddətli mükafata fokuslanır. Bu isə stress və uğursuzluq qorxusuna səbəb olur.
Belə yanaşmanın mənfi nəticələri:
🔸 Daim uğursuzluq qorxusu və tənqidə məruz qalma narahatlığı
🔸 Öyrənməni məhdudlaşdıran sərt düşüncə tərzi
🔸 “Toksik pozitivlik” – həmişə uğurlu görünmək məcburiyyəti
🔸 Rəqabətin həddindən artıq olması və əməkdaşlıq imkanlarının azalması
Bu problemlər xüsusilə dəyişkən, qeyri-müəyyən, mürəkkəb və çox mənalı mühitlərdə (VUCA dünyası) daha kəskin hiss edilir. Müasir insan isə məhz belə bir mühitdə inkişaf etməyə çalışır.
Qeyri-xətti məqsəd qoyma metodları
Təbiətdə düz xətlər çox nadir hallarda olur, eləcə də şəxsi və peşəkar inkişaf prosesində. Qeyri-xətti məqsəd qoyma yanaşması beyində fərqli mükafat sistemini aktivləşdirir. Burada əsas məqsəd tək bir nəticəyə fokuslanmaq yox, öyrənmə və təcrübə prosesini davam etdirməkdir.
1️⃣ Gözləntilər gündəliyi aparın
Öz maraqlarınızı, sizi ruhlandıran və ya yorğun hiss etdirən fəaliyyətləri qeyd edin. Həyatınızda hansı fəaliyyətlər sizə enerji verir? Hansıları isə sizi yorur? Bu qeydlər sizə həqiqətən nəyə fokuslanmalı olduğunuzu anlamağa kömək edəcək.
2️⃣ Kiçik eksperimentlər edin
Risk səviyyəsi aşağı olan testlər aparın. Məsələn, yeni bir bacarıq öyrənmək və ya fərqli bir yanaşma sınamaq. Burada əsas nəticə deyil, prosesdən çıxarılan dərslərdir. Unutmayın: uğursuzluq anlayışı yoxdur – istənilən nəticə sizə dəyərli məlumat verir.
3️⃣ Düşünmək üçün vaxt ayırın
Müəyyən aralıqlarla analiz aparın. Bunun üçün “Plüs, Minus, Sonrakı” metodundan istifadə edə bilərsiniz:
✅ “+” sütununda yaxşı işləyən metodları yazın
❌ “–” sütununda işləməyən yanaşmaları qeyd edin
➡️ “→” sütununda isə nəyi dəyişəcəyinizi müəyyənləşdirin
Bu yanaşma sizə planlarınızı sərt nəticələrə deyil, real öyrənmə prosesinə əsasən qurmağa kömək edəcək.
Nəticə
Məqsəd mükəmməlliyə çatmaq deyil, inkişaf prosesini izləməkdir. Paradoksal olsa da, mükəmməlliyə can atmaqdan imtina edəndə, daha mənalı irəliləyiş əldə edirsiniz. Bu yanaşma sizə təkcə psixoloji rahatlıq vermir, həm də uzunmüddətli uğurunuzu təmin edir.
