Ümidsiz xəstələrin öyrənmədikləri və riskli dərmanları tərəddüd etmədən istifadə etdikləri kimi, böyük mərkəzi banklar da bu günlərdə alternativ bir dərmanı yəni, Quantitative Easing-i maliyyə sisteminə daxil etməyə başladılar. Maliyyə tədbirlərinin bütün dünyada məğlubiyyətlə nəticələnməsi Quantitative Easing deyilən yeni bir müalicəni “0 faizli dünya” son dayanacağından sonrakı dayanacaq halına gətirdi. Yəni maliyyə sisteminin kritik vəziyyətini kritiklikdən azad etdi.
Quantitative Easing-in pul çapının müasir bir yolu olduğunu deyə bilərik. Bu heç bir mətbəə avadanlığının istifadəsi olmadan bir ölkənin öz pul gücünü artırmağının təcrübəli bir yoludur. 2001-ci ildə baş verən Dot-com hadisəsindən sonra Yaponiya tərəfindən istifadə olunan bu modelin uğur qazanacağına şübhələr olsa da deflyasiya və bankçılıqdakı böhranın daha da dərinləşməsinə mane olacağı haqqındakı fikirlər də olduqca güclüdür.
Quantitative Easing nədir və necə işləyir?
Faiz dərəcələrinin aşağı salınmasının bazarda dövriyyədəki pulu artıra bilmədiyi vəziyyətdə Quantitative Easing modeli tətbiq edilir. Mərkəzi bankların bunu həyata keçirmə tərzi hər hansı məhsulu alaraq bazara pul daxil etməkdir. Nəzəriyyədə hər hansı məhsul digərindən alına bilər. Praktikada isə bu sistem əsasən yüksək dəyərli daşına bilən məhsulların alınması ilə həyata keçirilir.
Federal Reserve Banks (FRB Federal ehtiyatlar bankı)-ın Quantitative Easing modeli bu şəkildə işləyir: FRB ilk öncə lazımı qədər nağd pul çap etməklə işə başlayır. Daha sonra mərkəzi hökumətin yüksək dəyərli daşınan məhsullarını alaraq hökumətə kömək paketində istifadə edəcəyi nağd pulları təmin edir. Bundan əlavə bankların Balans Hesabatındakı problemli hissə sənədlərini nağd pulla alır. Yəni qısacası bankların likvidliyini artırır.
Bankların təkrar kredit verməyə başlaması ilə müştərilərin xərclərini təkrarən artıracağı və beləliklə tələbin artaraq iqtisadiyyatı yaxşılaşdıracağı proqnoz edilir.
Quantitative Easing-ə niyə ehtiyac yaranır?
Bu sualın sadə bir açıqlaması var. Çünki faiz dərəcələrinin aşağı salınması heç bir işə yaramır.
Məsələn iqtisadiyyatın normal vəziyyətdə olduğu vaxtlarda faiz dərəcələrinin mərkəzi banklar tərəfindən 1% aşağı salınması tələbdə artıma səbəb olacaqdır. Faiz dərəcələrinin aşağı düşməsi mövcud hesablardan əldə edilən faiz gəlirlərinin aşağı düşməsinə səbəb olacağından insanlar qənaət etmək əvəzinə xərclərini istəyərək və ya istəmədən artırarlar. (Yəni hesab sahibləri banklara qoyulmuş əmanətlərin faizindən az gəlir əldə edildiyini görüb əmanət yerləşdirməyəcəklər. Belə olan halda isə əldə olan nağd pul daha çox xərclənəcəkdir.)
Faiz dərəcələrinin aşağı salınması əksər vaxt inflyasiyanın lehinə olaraq tətbiq olunan bir siyasətdir. Əgər bir mərkəz bank inflyasiyanın hədəfini 5% olaraq məqsəd qoydursa, inflyasiyanın faizinin daha aşağı reallaşdığı vəziyyətdə faiz dərəcəsini aşağı salaraq xərcləri artırmaq istəyir. Beləliklə inflyasiya artar və iqtisadiyyat tarazlıq nöqtəsinə çatar. Bunun tam əksini də deyə bilərik.
Bəs əgər deflyasiya mövcuddursa və faiz dərəcələri 0% -ə qədər aşağı salınmışdırsa, bu halda sistem düzəlmirsə nə edilməlidir?
Faiz dərəcələrini bundan daha da aşağı salmaq mümkün deyildir. Ediləcək bir şey var: Quantitative Easing.
Dövriyyədəki pul artırılaraq pulun dəyəri aşağı salınır. Yəni ki, süni inflyasiya yaradılır. Pulun dövriyyədə artması xərcləri artırır. Qiymətlərin yüksələcəyi hissi yaradılmaqla gələcəkdə icra olunası xərcləri bu günə çəkməyə çalışırlar. Bu halın icrası baş verdiyi vaxt iqtisadiyyat öz normal vəziyyətinə qayıdır.
QE1 , QE2 , QE3 haqqında qısa məlumat.
QE1 – 2008-2009-cu illərdə FRB tərəfindən tətbiqinə başlanılmışdır. QE1 əməliyyatından ümumən 1.75 trilyon USD əldə edilmişdir.
QE2 – 2010-cu ilin noyabr ayında tətbiq olunmağa başlanılmışdır. QE2 əməliyyatından 600 milyard USD əldə edilmişdir.
QE3 – Avropada yaranan iqtisadi böhranın nəticəsində yaranan bir çox iqtisadi nöqsanları aradan qaldırmaq üçün FRB yeni bir QE layihəsi yəni
QE3-ün layihəsini hazırlamışdır.
