Bu gün sosial şəbəkələr həyatımızın tərkib hissəsinə çevrilib. Böyük və kiçik şirkətlər öz reklam siyasətlərini sosial şəbəkələr vasitəsilə həyata keçirir, müştəri bazasını burada formalaşdırırlar. «The State of Social-2018»in məlumatına əsasən, dünya brendlərinin 96%-i «Facebook» sosial şəbəkəsinin istifadəçisidir. Sosial şəbəkələr həm məhsul və xidmətlərini tanıtmaq istəyən şirkətlər, həm də asan yolla pul qazanmaq istəyən istifadəçilər üçün gəlir mənbəyidir. Məşhur simalar başda olmaqla, bloggerlərin və təşəbbüskar insanların sosial şəbəkə fenomenlərinin paylaşımları saniyələr içində minlərlə adama ötürülür. Ən çox ödənişi də ən çox izləyicisi olanlar qazanır. Banker.az bildirir ki, bunu Vergilər Qəzeti yazır.
Bu ilin iyun ayında Uqanda parlamenti tərəfindən qəbul edilmiş qanun «Facebook», «WhatsApp», «Viber» və «Twitter» kimi resurslardan istifadəyə görə gündəlik 200 Uqanda şillinqi (0,05 ABŞ dolları) məbləğində vergi tətbiqini nəzərdə tutur. Ölkə prezidenti Yoveri Kaquta Museveni hesab edir ki, bu üsulla internetdə «yalanın yayılmasını dayandırmaq» mümkün olacaq. Qanun digər vergilərin (məsələn, bütün mobil əməliyyatlardan əldə edilmiş məbləğin 1%-i) tətbiqini də nəzərdə tutur. Uqandanın maliyyə naziri Matia Kasayya deyib ki, yeni qanun internetdən istifadəni əsla məhdudlaşdırmır.
Türkiyədə isə sosial şəbəkələrdə təqdim olunan reklamlara görə yeni qanun hazırlanır. Qanun qüvvəyə mindikdən sonra məhsulu reklam edib minlərlə lirə qazanan şirkətlər və məşhurlar vergi ödəməli olacaq. İsrail də «Google» və «Facebook» şirkətlərini vergi ödəməyə məcbur etmək niyyətindədir. «The Marker» qəzetinin məlumatına görə, ölkənin Maliyyə Nazirliyi sosial şəbəkələrin vətəndaşlardan əldə etdikləri təxmini gəliri müəyyənləşdirərək Vergilər Nazirliyinə təqdim edəcək, Vergilər Nazirliyi isə təqdim olunan sənədlərin əsasında vergiyə cəlbolunma mexanizmi hazırlayacaq.
Azərbaycanda da sosial şəbəkələrdən pul qazananlar çoxdur. Onlardan bəziləri reklam paylaşımlarını barter yolu ilə etsə də, əksəriyyəti bunu pul qarşılığında həyata keçirir. Vergi Məcəlləsinin 125.1-1 maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının rezidentləri tərəfindən qeyri-rezident şəxslərə məxsus elektron pul kisəsində yaradılan hesaba pul köçürülərkən əməliyyatı həyata keçirən yerli bank, xarici bankın Azərbaycan Respublikasındakı filialı və ya poçt rabitəsinin milli operatoru həmin rezidentdən köçürülən məbləğin 10 faizi miqdarında ödəmə mənbəyində vergi tutur. Qanunvericilikdə bildirilir ki, rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan Respublikasında və ölkə hüdudlarından kənarda əldə etdiyi gəlir hesab olunduğundan, sosial şəbəkələr vasitəsilə əldə edilən gəlir sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlir kimi gəlir vergisinin vergitutma obyektini təşkil edir və belə gəliri əldə edən fiziki şəxs vergi orqanında vergi uçotuna duraraq qanunamüvafiq qaydada gəlirlərini bəyan etməli, vergisini hesablayaraq dövlət büdcəsinə ödəməlidir.
Vergi Məcəlləsində onlayn formada tədarük edilən xidmət və işlərə görə 18%-lik ƏDV tutulur. Bu xidmətlərə sosial şəbəkələrdə ödənişli reklamlar da daxildir. Bundan başqa, elektron pul kisələrinə («Google-wallet», «Apple’s Passbook», «Lemon Wallet», «Square Wallet», «Isis» və s.) pul yerləşdirildiyi zaman da 10%-lik vergi tətbiq olunur.
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov bildirib ki, gəlir gətirən istənilən növ fəaliyyətdən bu və ya digər formada vergi tutulmalıdır. Bu, ədalətli gəlir anlayışının mühüm tərkib hissələrindən biridir: «Bu gün informasiya texnologiyaları sferasında gəlir gətirə bilən fəaliyyət üçün geniş imkanlar mövcuddur. Lakin bu sahəyə ciddi nəzarət edilməlidir ki, gizli biznesdən və ya gəlir gətirən fəaliyyətdən əldə olunan qazancdan dövlət büdcəsinə heç bir ödəniş edilməsin». Mütəxəssis vurğulayıb ki, bu istiqamətdə inkişaf etmiş ölkələrin təcrübələrindən istifadə edilməklə və tanınmış şirkətlərin bu və ya digər məhsullarının onların öz sərhədsiz informasiya alətləri vasitəsilə reklamları və digər işgüzar fəaliyyətləri nəzarətə götürülməli və vergiyə cəlb olunmalıdır».
İqtisadçı ekspert Rəşad Əliyevin sözlərinə görə, elektron ticarət sahəsinin vergiyə cəlb edilməsi bütün dünyada aktualdır. Bu növ ticarət internet şəbəkəsi üzərindən qurulduğu üçün internet kimi onun da sərhədi olmur. Yəni bir ölkə ərazisindən bütün dünyaya mal satmaq mümkündür. Bu isə vergiqoyma və rəqabət sahəsində ciddi problemlər yaradır: «Təsəvvür edin ki, Bakıda hansısa ticarət obyekti mağazaya görə icarə haqqı ödəyir, işçi saxlayır, satışdan dövlətə vergi verir. Bütün bunlar malın dəyərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Lakin alıcıya eyni malın ucuzu lazımdırsa, həmin malı xarici saytlar vasitəsilə sifariş verir və əldə edir. Bunun isə dövlətə heç bir xeyri olmur. Onlayn ticarətin xüsusiyyətlərindən biri odur ki, həmin satış vasitəsilə satış xərcləri aşağı olur və daha çox alıcını əhatə etmək mümkündür. Bu isə həmin ticarətin rəqabət üstünlüyünə və gələcək inkişafına zəmin yaradır».
R.Əliyev bildirdi ki, bütün dünyada onlayn ticarət sektorunun getdikcə genişlənməsi səbəbindən vergi siyasəti daim təkmilləşdirilir: «Bu sahədə əsasən iki əsas problem var. Birincisi, ticarət aparan şəbəkənin ölkə xaricində yerləşməsi ilə əlaqədardır. Bu isə onların birbaşa vergiyə cəlb edilməsində əngəllər yaradır. Bu problem Azərbaycanda da aktualdır. İkinci problem isə ölkə daxilində internet üzərindən ticarət quran şəxslərin vergiyə cəlb edilməsi ilə əlaqədardır. Bu, çox ciddi məsələlərdən biridir. Bizdə sosial şəbəkələr üzərindən ticarət quranlar kifayət qədərdir.
