Kolumbiya Universitetinin əməkdaşı Devid Şou investisiya şirkəti açaraq əməliyyatları alqoritmlərə deyil, insanlara həvalə edən ilk şəxs oldu. 2021-ci ildə onun fondu 60 milyard dollarlıq aktivləri idarə edir, riyaziyyatçı isə idarəetmədən uzaqlaşaraq struktur biologiya ilə məşğul olur.
Ferrari sürən alim
Devid Şou 1951-ci ildə Los-Ancelesdə nəzəri fizik və rəssamın ailəsində anadan olub. 12 yaşı olanda Şoun valideynləri boşandı, anası isə ikinci dəfə maliyyə professoru İrvin Pfefferlə ailə qurdu. Ögey ata uşağı iqtisadi nəzəriyyələrlə tanış edirdi və tez-tez iş yeri – Kaliforniya Universitetinə aparırdı.
Şou yeniyetməliyindən pul qazanmağa çalışırdı:
“12 yaşında tanışlarıma göstərmək istədiyim qorxulu filmi çəkmək üçün dostlarımdan 100 dollar borc aldım. Biletin qiyməti 50 sent olmalı idi. Lakin bu plan baş tutmadı – film işləmə zamanı itdi. Orta məktəb illərində isə özümə üç tikiş maşını aldım və qalstuk tikməyə başladım. Təəssüf ki, bu işim də uğurlu olmadı”.
1968-ci ildə Şou məktəbi bitirdikdən sonra Kaliforniya Universitetinə daxil olur və burada tətbiqi fizika və kompüter elmləri üzrə bakalavr dərəcəsini alır. 1973-cü ildə gənc alim Stenfordda aspirantura üzrə təhsil almağa başlayır.
Tələbəlik illərində o, kompilyatorlar – proqram kodunu maşın koduna çevirən proqramlar yaradan şirkət qurur. Bunun üzərində Şou pul qazanmağa başlayır. Lakin onun müəllimi bu ideyanı dəstəkləmədi: o, təhsillə sahibkarlığı birləşdirmək fikrindən daşınmağı və seçim etməyi (ya elm, ya biznes) tövsiyə etdi.
Şübhəsiz ki, Şou elmi seçdi: 1980-cı ildə dissertasiyanı müdafiə etdi, elmlər namizədi oldu və Nyu-Yorkda Kolumbiya Universitetinə dosent kimi işə düzəldi. Bir həmkarının xatirələrinə görə, alim işə Ferrari ilə gəlirdi, uzun saqqal və saç saxlayırdı.
Universitetdə Şou eksperimental kompüter layihəsi üzərində işləyirdi. O, insan beyni kimi işləyəcək maşın düzəltmək istədiyini deyirdi: adi kompüterin yalnız tək prosessoru var idisə, onun cihazı bir neçə prosessordan ibarət olmalı idi.
Şoun sözlərinə görə, bu, ilk belə layihə idi. Onu reallaşdırmaq üçün alim dövlətdən qrant aldı, 35 nəfərdən ibarət komanda topladı və ilk prototipi yaratdı. Kompüter hazır olanda məlum oldu ki, pul azdır və daha 10-20 milyon dollar lazımdır. Şou layihəyə sərmayə qoyacaq investorlar axtarmağa başlasa da, məqsədinə çata bilmədi.
Morgan Stanley-də iş
1986-cı ildə layihəsi üçün investisiya tapa bilməyən alimə Morgan Stanley-də tədqiqat qrupunun bir hissəsi olmaq və universitet maaşının altı mislini almaq təklif edildi. Şou razılaşdı: saqqalını qırxdı, kostyum geyindi və “Uoll-Stritə qaçdı”.
Şou kəmiyyət analizinin riyazi üsullarından istifadə edərək bankın faydalana biləcəyi anomaliyaları axtaran şöbəyə rəhbərlik etməyə başladı. O bu metodu “statistik arbitraj” adlandırdı.
Morgan Stanley-də alim superkompüterdən istifadə etməyə başladı. Onun ticarət sahəsində təcrübəsi yox idi, lakin digər şirkət rəhbərləri ona öz strategiyalarını inkişaf etdirmək – “real pul qazanmaq” imkanı verəcəklərini vəd etdi.
“Bazarı məğlub etmək çağırışı məni cəlb edirdi. Uşaqlıqdan mənə deyirdilər ki, bu mümkün deyil, amma burada deyirlər ki, bunu etməyi öyrədəcəyik”, – deyə Şou xatırlayır.
O, Morgan Stanley-dəki iş yoldaşlarına yaxşı işləməyin ən yaxşı metodlarını təklif etdi. Lakin sonra konservativ investisiya bankının onları reallaşdıra bilməyəcəyini başa düşdü və 1988-ci ildə şirkəti tərk etdi.
Alimin gedişindən sonra qrupun işləri daha da pisləşdi, elə həmin il şöbənin büdcəsi 900 milyon dollardan 300 milyon dollara düşdü. Bir il keçdi və Morgan Stanley onu tamamilə bağladı.
E. Shaw & Co investisiya şirkəti – alqoritmik və ya kvant ticarəti
1988-ci ildə Şou D. E. Shaw & Co şirkətini qurdu. Onun başlanğıc kapitalı 28 milyon dollar, əsas investorları isə Paloma Partners və Continental Casualty idi. Fond kvant və kəmiyyət ticarəti üsullarından istifadə edirdi: əməliyyatlar insanlar deyil, ultrasürətli kompüter sistemləri tərəfindən həyata keçirilirdi. Bu, vaxta və səyə qənaət edir, çünki alqoritm işi insandan daha sürətli olur.
Fəaliyyətinin ilk illərində şirkətdə altı işçi çalışırdı. Təsisçi qeyd edir ki, bu, “solçu kitab mağazası”nın üstündə ofisi olan ilk investisiya bankı idi. İşə qəbul prosesi çox ciddi idi. Bütün namizədlərə vəzifələrinə aid olmayan absurd məsələləri həll etmək təklif olunurdu:
– Şirkət rəhbərini gənələrdən necə qorumaq olar, əgər o onlardan qorxursa?
– Şirkət rəhbəri ftorlu su sevmədiyi təqdirdə hansı marka içməli suyu seçmək lazımdır?
– Uşaq üçün qoruyucu dəbilqəni necə tərtib etmək olar?
Qeyd edək ki, vakansiyaya uyğun olan namizədlərə də güzəşt olunmurdu: məsələn, ABŞ-ın keçmiş maliyyə naziri və Harvard Universitetinin prezidenti Lourens Sammers hamı kimi tapmacaları həll etməli idi. 1990-cı ildə isə D.E. Shaw & Co şirkəti Amazon-un gələcək CEO-su Ceff Bezosu işə götürdü. İnvestisiya şirkətinin rəhbəri Bezosla danışdı: o, Şouya görə, güclü intellektə, nəhəng yaradıcılığa və nadir sahibkarlıq qabiliyyətinə malik idi.
Gələcək Amazon-un qurucusu şirkətin vitse-prezidenti oldu, 1994-cü ildə isə oradan çıxdı.
1996-cı ildə investisiya şirkətində artıq 300 əməkdaş çalışırdı, onun illik gəliri isə 600 milyon dollara çatırdı. 1997-ci ildə D. E. Shaw & Co-nun kapitalı təxminən 800 milyon dollar idi, şirkət Nyu-York fond birjasındakı əməliyyatların 5%-ni həyata keçirirdi.
Şou getdikdən sonra şirkət inkişaf etməyə davam etdi:
2001-ci ildə Composite adlı yeni hedc-fondunu işə saldı. Yarandığı andan 2020-ci ilə qədər onun gəlirliliyi orta hesabla illik 11.7% təşkil etdi.
2004-cü ildə o, illik 12.5% gəlirli yeni Oculus fondunu yaratdı.
S&P 500 indeksi, məsələn, 2001-ci ildən 2020-ci ilə qədər illik orta hesabla 7,9% nəticə göstərdi.
2007-ci ildə təsisçi səhmlərinin 20%-ni Lehman Brothers bankına 775 milyon dollara satdı. 2021-ci ilin mart ayına olan məlumata görə, o, hələ də şirkətin 63%-nə sahibdir. Sentyabrda D. E. Shaw & Co fondlarının aktivləri 60 milyard dollar təşkil etdi.
D.E. Shaw & Co şirkətindən kənar iş və həyat
1994-cü ildə alim Bill Klinton administrasiyasının kompüter texnologiyaları üzrə məsləhətçilərindən biri, 2007-ci ildə isə Obamanın elm üzrə müşaviri idi.
Uoll-Stritdə işlədiyi müddətdə Şou Riçer Frizner – Kolumbiya Universitetindəki dostu ilə əməkdaşlıq etməyə başladı. Şou alqoritmlər və kompüterlərin quruluşu sahəsindəki biliklərin ona kömək edəcəyini vəd edirdi.
2001-ci ildə Şou D.E. Shaw & Co-dan çıxdı və D.E. Shaw Research şirkətini yaratdı, hansıki yüksək sürətli molekulyar modelləşdirmə üçün yeni alqoritmlərin hazırlanması və onlardan dərman preparatlarının istehsalında istifadəsi ilə məşğul idi. Alimlər qrupu kompüter mütəxəssisləri, mühəndislər, kimyaçılar, bioloqlar və tətbiqi riyaziyyatçılardan ibarət idi.
2008-ci ildə D.E. Shaw Research simulyasiya üçün istifadə edilən Anton superkompüterini işə saldı. Cihaz Hollandiya istehsalı mikroskopun ixtiraçısı Anton van Levenqukun şərəfinə adlandırılmışdır. O dövrdə mövcud olan BlueGen/L ilə müqayisədə bu cihaz hesablamaları min dəfə sürətli edirdi.
2009-cu ildə alim etiraf etdi ki, onun şirkəti dərmanlar istehsal etməyə hazır deyil və yalnız tədqiqatlarla məşğul olacaqdır. Bir il sonra Anton Pittsburq Elm Mərkəzində biokimyaçılara bağışlandı.
2014-cü ildə DE Shaw Research şirkəti ikinci superkompüter – Anton 2 yaratdı. ABŞ-da 150-yə yaxın akademik qrup şirkətin inkişaflarından yararlanıb. 2021-ci ilin oktyabrında Forbes Şoun sərvətini 7.5 milyard dollar olaraq qiymətləndirdi. O, hələ də D.E.Shaw & Co şirkətinə nəzarət edir və o, mikrobioloji tədqiqatlar aparmağa davam edir.
