Dünyanın dördüncü ən böyük təbii qaz ehtiyatına sahib olan Türkmənistan Avropanın isti yanacaq bazarını təmin etmək səylərində vaxt itirir. Banker.az xəbər verir ki, bununla bağlı nüfuzlu “Bloomberg” agentliyi yazır.
Agentlik qeyd edir ki, Avropa tarixi enerji böhranından sonra yeni təchizat boru kəmərləri axtardığı bir anda bu ölkə digər ölkələrə uduzur. Onun Xəzər dənizi üzərindən çoxmilyardlıq qaz kəmərinin tikintisi təklifi böyük maliyyə problemləri ilə üzləşir. İqlim dəyişikliyi məsələsi bu kimi böyük layihələrin cəlbediciliyini sürətlə azaldır. Bütün bunlar o deməkdir ki, əgər Türkmənistan Aİ-nin qaz təchizatçısı olmaq istəyirsə, tez hərəkət etməlidir. Ölkə Transxəzər boru kəməri üçün dəstək toplamaq istəyir – bu ideya 2007-ci ildən mövcuddur – hətta daha ucuz və daha təcili variantlar mövcud olsa da.
“Türkmənistan əmindir ki, qaz kəmərinin tikintisinə mane olan heç bir siyasi, iqtisadi və maliyyə faktoru yoxdur”, deyə, ölkənin Xarici İşlər Nazirliyi bu ayın əvvəlində nadir açıqladığı bəyanatlarında bildirib.
Bloomberg qeyd edir ki, Asiyanın kəsişməsində yerləşən ölkə dünyanın ən sürətlə inkişaf edən bazarlarından bəzilərini qazla təmin etmək üçün potensial olaraq yaxşı mövqedədir.
Hazırda Kremlin Ukraynadakı müharibəsi səbəbindən Rusiya qazını əvəzləmək üçün addımlar atan Avropa İttifaqından daha çox ehtiyac duyulan yerlər azdır. Bununla belə, Rusiya ilə sıx əlaqələr saxlayan keçmiş sovet respublikası Türkmənistanın Qərblə əlaqələri məhduddur. Aİ rəsmisi bildirib ki, hazırda Türkmənistanla gələcək qaz ixracı ilə bağlı heç bir əlaqə yoxdur.
Boru kəməri Xəzər dənizinin dibi ilə ildə 30 milyard kubmetr qaz nəql edəcək ki, bu da İtaliyanın altı aylıq tələbatına bərabərdir. Belə bir layihə üçün xərc təxminləri geniş şəkildə dəyişir, 2 milyard dollar və ya daha çox olur və onun tikintisi illər çəkə bilər.
“Əsas məsələ onu kimin maliyyələşdirəcəyi ilə bağlıdır”,- deyən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu yaxınlarda təklif olunan boru kəməri ilə bağlı bildirib və əlavə edib ki, Avropa bankları iri qazlı yanacaq layihələrini maliyyələşdirmək istəmir: “Bu, real nöqteyi-nəzərdən çox problemlidir”. Cənab Əliyev hesab edib ki, “biz bir balaca realist olmalıyıq. Çünki qaz və neft təchizatı olmadan enerji təhlükəsizliyi tam olaraq təmin edilə bilməz”.
Hələlik yanacaqla zəngin Xəzər regionundan Aİ-yə yalnız bir əsas boru kəməri sistemi var – Azərbaycandan başlayan və Türkiyə və Yunanıstandan keçərək İtaliyaya qədər uzanan Cənub Qaz Dəhlizi.
Bloomberg yazır ki, Azərbaycan türkmən qazının tranzitinə kömək etmək üçün öz infrastrukturunu təklif edib, lakin Transxəzər boru kəmərinin tikintisi ilə bağlı qərarın Türkmənistana aid olduğunu bildirib. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin vitse-prezidentinin müavini Vitali Bəylərbəyov bildirib ki, Xəzərdəki iki yataq mövcud şəbəkəyə yaxındır və onların işlənməsi dənizdən keçən birləşdirici boru kəmərinə ehtiyac duymur. Türkmənistanın Energetika Nazirliyi və dövlətə məxsus “Turkmengaz” şirkətinin rəsmiləri şərh sorğusuna cavab verməyiblər.
Ölkənin Avropa ilə dialoqu digərləri ilə müqayisədə ləng gedir. Macarıstanın baş naziri Viktor Orban enerji məsələlərində daha sıx əlaqələr yaratmaq üçün keçən ay Türkmənistanın paytaxtı Aşqabada səfər edib, lakin hər hansı faktiki təchizat sövdələşməsi çətin olaraq qalır. Bu arada, avropalı alıcılar ABŞ və Qətər kimi əsas ixracatçılarla sıraya düşüb. İsrail həmçinin AB-nin potensial müştəri kimi Şərqi Aralıq dənizində qaz layihəsini gücləndirir.
“Problem potensial müştərilərlə Türkmənistan hakimiyyəti arasında açıq müzakirənin olmamasıdır. Çox nadir hallarda, bəlkə də 10 ildə bir dəfə Türkmənistanla belə bir müzakirə alırsınız”, – deyə Mərkəzi Asiyanı öyrənən onilliklər təcrübəsi olan Böyük Britaniyada fəaliyyət göstərən enerji təhlükəsizliyi üzrə mütəxəssis Con Roberts bildirib.
“Trans Caspian Resources Inc” şirkətinin müşaviri olan Roberts deyib ki, nəhəng boru kəməri maliyyə maneələri ilə üzləşsə də, daha kiçik bir layihə ixracı aylar ərzində 400-600 mln. dollar dəyərində başlaya bilər. Bildirir ki, Xəzər dənizindəki Türkmənistan və Azərbaycan enerji obyektləri arasında 78 kilometrlik məsafə var.
Avropaya hər hansı potensial tədarükün fonunda blokun Aİ-yə nəql etdiyi boru kəməri Ukraynadakı müharibədən əvvəlki səviyyələrin bir hissəsinə enmiş Rusiya ilə münasibətləri dayanır. Agentlik bildirir ki, Moskva boşluqdan istifadə edən “müttəfiqinə” xoş baxmaya bilər.
