2023-cü ilin sonunda şirkət IPO-dan sonra ilk dəfə ili əməliyyat mənfəəti ilə başa vurub.
Aqressiv böyümə uğrunda mübarizə
Trevis Kalanik və Qarret Kempin yaratdığı “Uber Technologies” şirkəti 2009-cu ildə – biznesə vençur sərmayə axınını təmin edən aşağız faiz dərəcələri dövründə yaradılıb. Bir düyməyə klikləməklə taksi sifariş etməyin nə qədər rahat olduğunu göstərmək və xidməti tanıtmaq üçün şirkət sürücülərə və müştərilərə xeyli pul xərcləyib: birincilərə ilk on səfər üçün 500 dollar ödəyib, ikincilərə – 20 dollar.
“Xeyli pul xərcləndi, amma o vaxt bizim bazarda heç kim qazanc əldə etməyə çalışmırdı. Məqsəd başqa idi: hər hansı bir şəhərə on dəqiqə ərzində maşının gəlməsini təmin edərək, bazarda pay qazanmaq və insanlar arasında yeni vərdiş yaratmaq”, – “Uber”in kommersiya direktoru Emil Maykl söyləyir.
“Uber” tənzimləyicilərdən qorxmurdu: o, regional taksi qanunlarından yan keçməyə çalışırdı, antiinhisar qaydalarını pozmaqda şübhəli bilinirdi və yoxlamaları çətinləşdirmək üçün qurumlara ərizənin saxta versiyasını təqdim edirdi.
Şirkət bilirdi ki, özünə düşmənlər qazana bilər. Və bu, əsassız deyil. 2016-cı ilə qədər şirkət 69 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilir və aylıq 45 milyon aktiv istifadəçi ilə öyünür. Müqayisə üçün: 2012-ci ildə istifadəyə verilən “Lyft”in 6.6 milyon istifadəçisi var idi.
Özünü taksi xidmətləri ilə məhdudlaşdırmamaq üçün “Uber” özü-özünü idarə edən avtomobillər xəttini inkişaf etdirməyə başladı, həmçinin velosiped icarəsi ilə məşğul olan “Jump” startapını aldı. Şirkətin təşəbbüsü təqdirəlayiq idi, lakin bunun fonunda pul artmadı, əksinə azaldı, beləliklə, 2018-ci ilə qədər “Uber”in ümumi pul itkiləri 7.87 milyard dollar təşkil etdi.
Nizamsızlıqdan nizama
Şirkətin bazarı fəth etməkdə heç bir problemi yox idi. İlk icraçı direktor Rayan Qreyvsin dediyi kimi, biznes qismən tənzimləyicilərlə qarşıdurmalar zamanı güclənərək “alaq otları kimi böyüdü”.
Lakin dövlət qurumlarının tədqiqi, eləcə də zəhərli korporativ mədəniyyət xəbərləri, o zamankı baş direktor Kalanikin özünəməxsus idarəetmə tərzi, şübhəli marketinq və qiymət siyasəti, əqli mülkiyyət oğurluğu idarə heyəti üzvlərini və investorları narahat etməyə başladı.
2017-ci ildə qalmaqallar fonunda “investorların” tələbi ilə Kalanik istefa verdi. Onun yerini “Expedia” səyahət xidmətinin keçmiş rəhbəri Dara Xosrovşahi tutdu. Daha sonra bank sektorundan gələn Nelson Çai “Uber”ə maliyyə direktoru təyin edildi.
Kadr dəyişikliyi şirkətə öz biznesini yenidən qurmağa və gələcəkdə sabit maliyyə vəziyyətində birjaya daxil olmaq üçün daha səriştəli pul idarəçiliyinə keçməyə kömək etməli idi.
2019-cu ildə ilkin kütləvi təklifdə şirkət 8.1 milyard dollar topladı, lakin investorlar həm “Uber”in, həm də bazarın artacağına dair vədlərə şübhə ilə yanaşırdılar, buna görə də ticarətin ilk günündə şirkətin səhmlərinin qiyməti 45 dollardan 42 dollara düşdü.
Pandemiya zamanı yenidən strukturlaşma
Covid-19 pandemiyası şirkət üçün əsl dönüş nöqtəsi oldu: geniş yayılmış “lokdaunlar” səbəbindən nəqliyyatın canlılığı təhlükə altında idi, ona görə də “Uber” investisiya prioritetlərinə yenidən baxmalı oldu.
Velosiped icarəsi startapından və “uçan taksi” bölməsindən xilas oldu, bir insanın ölümcül güllələnməsi səbəbindən sınaqlarını dayandıraraq pilotsuz nəqliyyat vasitələrinin hazırlanması biznesini satdı. O, həmçinin bir neçə regional bazarı tərk etdi və işçilərinin 20%-ni ixtisar etdi.
Karantinlər səbəbindən müştərilərin səyahət etmək üçün heç bir yeri olmadığını başa düşən “Uber”, qida çatdırılmasının inkişafına sərmayə qoydu: o, “Postmates” qida çatdırılması şirkətinin robot biznesini 2.65 milyard dollara, spirtli içkilərin çatdırılması xidmətini “Drizly”ni 1.1 milyard dollara aldı.
Sövdələşmələrdən sonra itkilər genişləndi, lakin onları azaltmaq üçün ümumi strategiyasına uyğunlaşmaq üçün şirkət əldə etdiyi xidmətlərdə iş yerlərini ixtisar etdi və yeni xidmətlərin əksəriyyətini əsas “Uber Eats” tətbiqində qurdu.
2022-ci ilə qədər şirkətin ümumi itkiləri 30 milyard dollar təşkil edirdi, lakin investorlar biznesin potensialına inanırdılar. “Anti-Covid” istirahətləri fonunda “Uber” subsidiyalar və endirimlərin köməyi ilə rekord sayda sürücü və istifadəçi cəlb etməyi bacardı.
Bundan əlavə, “Uber” səhmləri ABŞ-ın “geniş bazar indeksi” S&P 500-ə daxil edildi və səhmləri 7 milyard dollara geri almağı planlaşdırdığını açıqladı – bu, biznesin davamlı maliyyə dinamikasına inamın bir növ sübutudur, şirkət hesab edir.
Sürücülər hələ də ödənişlərin məbləğindən və iş şəraitindən, sərnişinlər isə yüksək qiymətlərdən şikayətlənməkdə davam edirlər, lakin onlar xidmətdən istifadəni dayandırmırlar: 2022-ci ildəki 7.6 milyarda qarşı 2023-cü ildə “Uber” səfərlərinin ümumi sayı 9.4 milyard olub.
“Bloomberg”in qeyd etdiyi kimi, tənzimləyicilər hələ də şirkətə diqqət yetirirlər, lakin görünür, yerli məmurlarla ortaq dil tapmağa nail olurlar. Onların əlverişliliyi, öz növbəsində, tənzimləyicilərə “Uber”in xidmətlərinə istehlakçılar arasında tələbat olduğunu bildirir – və nəticədə bunu nəzərə almağa dəyər, deyə “Morningstar”ın analitiki Əli Moqarabi yekunlaşdırır.
