İlk baxışdan avronun bahalaşması üçün ciddi iqtisadi və siyasi əsaslar olmasa da, proses tam sürətlə davam edir
Avronun dollara qarşı məzənnəsi 1,1265 səviyyəsinə qalxmaqla 9 aylıq maksimuma çatıb. Müəyyən mənada bu? gözlənilməzdir, çünki təhlil göstərir ki, avronun bahalaşması üçün, daha dəqiq desək, onun məzənnəsinin maksimumlara çatması üçün ciddi iqtisadi və ya siyasi əsaslar gözə dəymir. Buna baxmayaraq, avronun bahalaşması faktdır və bunun gözə dəyməyən də olsa, səbəbləri vardır.
Dinamikaya gəlincə isə, avronun dollara qarşı məzənnəsinin təhlil olunan dövr ərzində dəyişməsi həqiqətən maraqlıdır:
Bu cədvəl avronun dinamikasının bir hissəsinin izah etmək üçün kömək etməlidir. Söhbət prosesin ötən ilin sonu, bu ilin əvvəlində baş verməsindən gedir. Göründüyü kimi, avronun ucuzlaşması noyabrda başlayıb və avronun məzənnəsinin aşağı səviyyədə qalması təxminən 4-5 ay davam edib. Səbəb kimi ABŞ-da siyasi və iqtisadi durumu gətirmək olar. Yəni, noyabrda ABŞ-da prezident seçkilərində Donald Trampın qalib gəlməsindən sonra ABŞ iqtisadiyyatında, xüsusən də fond və valyuta bazarlarında ciddi yüksəliş baş verib. Bunun əsas səbəb kimi Trampın seçkiqabağı vədlərlə bağlı bazarlarda müşahidə olunan yüksək nikbinliyi qeyd etmək lazımdır. Sirr deyil ki, Trampın vədləri və seçkidən əvvəl səsləndirilən planlar və ilk növbədə sahibkarlar üçün vergi yükünün azaldılacağı barədə bəyanatlar iqtisadi sahədə böyük nikbinlik yaradıb ki, bu da maliyyə bazarlarına “köçüb”. Paralel olaraq, Federal Ehtiyat Sistemi həmin dövr ərzində iki dəfə faiz dərəcələrini artırıb ki, bu da həmişəki kimi dolların möhkəmləndirilməsinə gətirib çıxarıb. Qeyd edək ki, həmişə bir valyutanın digər valyutaya qarşı bahalaşması barədə deyiləndə nəzərə almaq lazımdır ki, burada iki tərəf var və, məsələn, avronun dollara qarşı ucuzlaşması dolların avroya qarşı bahalaşması deməkdir və əksinə.
Beləliklə, 2016-cı ilin sonlarında və 2017-ci ilin əvvəllərində məhz dolların bahalaşması baş verirdi. Dolların digər valyutalara qarşı məzənnələrinin dinamikası da bunu sübut edir. Məsələn, dolların yenə qarşı məzənnəsi noyabrın ortalarında 110 yen, ilin əvvəlində 118 yen, aprelinə əvvəlində isə yenidən 110 yen təşkil edib – yəni, bu dinamika avro-dollar dinamikasına tam oxşardır. Eyni mənzərə dolların İsveçrə franka qarşı məzənnəsində də müşahidə olunur: noyabrın ortası – 1/1, ilin əvvəli – 1/1,03, aprelin əvvəli – yenə də 1/1. Biz bilərəkdən funt sterlinqə “toxunmuruq”, çünki Brexitin elan edilməsi və prosesin başlanmasından sonra Britaniyada dünyada baş verən digər proseslərlə bağlı olmayan səbəblərə görə funtun dəyişmələri baş verir. Yəni funtun dinamikası daha çox daxili səbəblərə görə dünyanın əsas valyutalara qarşı dəyişir, nəinki həmin valyutaların bu prosesdə “rolu”na görə.
Dolların kursuna gəldikdə mart-aprel aylarında aydın olub ki, Trampın vədlərinin bəziləri vəd kimi qalacaq, bu vədləri bəziləri iqtisadiyyata ciddi təsir etmir, bəziləri isə xarici siyasətlə bağlıdır və onların ABŞ iqtisadiyyatına müsbət olub-olmaması böyük sual altındadır. Nəticədə, əvvəlki nikbinlik tədricən azalacaqdı və azalır. Bundan başqa təxminən həmin dövrdə ABŞ-ın prezident administrasiyasının nümayəndələri və şəxsən prezident tərəfindən bəyan edilirdi ki, dollar iqtisadiyyat üçün artıq ziyan gətirən səviyyəyə qədər möhkəmlənib. Hətta FES-ə tövsiyə edilirdi ki, faizlərin qaldırılması prosesi dayandırılsın, çünki pul-kredit siyasətinin sərtləşdirilməsi dolları bahalaşdırır, bu isə iqtisadiyyata ziyan verir və ABŞ iqtisadiyyatının rəqabətliyini azaldır. FES, demək olar ki, bu tövsiyələrə və obyektiv amillərə fikir verib. Nəticədə, bütün bu amillərin təsiri altında dolların ucuzlaşması başlayıb.
Lakin eyni zamanda avronun dollara qarşı möhkəmlənməsi üzrə tək dollara bağlı amilləri nəzərə almaq düzgün deyil, avrozonanın öz faktorları da buna təsir edib ki, avro apreldən yenidən bahalaşmağa başlayıb. Burada da bir çox amillərin kompleks təsirini qeyd etmək olar. Məsələn, makroiqtisadi göstəricilər birmənalı olaraq müsbətdir. Belə ki, avrozonada iqtisadi artım bu ilin birinci rübündə 1,7% təşkil edib, apreldə işsizlik səviyyəsi 9,3% olub. Bu da illik müqayisədə 1 faiz bəndə yaxın aşağıdır, illik inflyasiya səviyyəsi aprel ayında 1,9% olub, yəni Avropa Mərkəzi Bankı tərəfindən makroiqtisadi hədəf kimi elan edilmiş səviyyəyə çatıb, pərakəndə ticarətin həcmi isə aprel ayında aylıq müqayisədə 2,5% artıb. Bütün göstəricilər iqtisadiyyat üçün müsbət kimi qiymətləndirilə bilər, belə olan halda isə həmin göstəricilər birmənalı olaraq valyutaya yüksəldici təsir edir.
Bundan əlavə təhlil edilən dövr ərzində Avropa Mərkəzi Bankı elan edib ki, yumşaq pul-kredit siyasətini, iqtisadiyyatın stimullaşdırılması siyasətini və aktivlərin geri alınması proqramını davam etdirəcək. Adətən, əlbəttə ki, yumşaq siyasət (ABŞ-dakı kimi) valyutanın ucuzlaşmasına səbəb olur, lakin bu halda belə amili nəzərə almaq lazımdır ki, bu qərar iqtisadiyyat və maliyyə bazarı tərəfindən müsbət qarşılanıb və bu da bütün sahələrə yüksəldici təsir edib. Bundan əlavə olaraq, Brexit amili tədricən avroya öz mənfi təsirini azaldıb. Yəni, Brexit artıq hamı tərəfindən fakt kimi qəbul edilib, hər hansı baş vermiş isterika sona çatıb, düşüncəli prosesin keçirilməsi barədə tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlanılıb, maliyyə bazarı Brexitin təsirini artıq “emal” edib və vəziyyət sabitləşib. Nəhayət, hələ də indiyədək bilinmir ki, Brexit həqiqətən Avropa İttifaqına və Avrozonaya mənfi təsir edəcəkmi? Maliyyə qurumların, hətta investorların Britaniyanı kütləvi şəkildə tərk etməsi prosesinin artıq başlanması, Aİ-nin müvafiq nəzarət orqanlarının prosesi tənzimlənməsi üçün çevik qərarların, reqlamentlərin, qaydaların qəbul edilməsi maliyyə bazarları iştirakçılarını əmin edib ki, proses sağlam və düşüncəli keçəcək. Bu da öz növbəsində ilk çaxnaşmanı heçə endirib ki, sabitlik də həmişə valyutaya müsbət təsir edir.
Beləliklə, göründüyü kimi, avronun möhkəmlənməsi üçün ilk baxışdan konkret, təsiredici səbəblərin olmadığı halda, reallıqda bunun üçün səbəblərin ciddi kompleksi mövcuddur. Bu faktın vacibliyi də ondan ibarətdir ki, bir ciddi konkret xronikal səbəbin olduğu halda gözləmək olar ki, onun təsiri keçəndən sonra valyutanın məzənnəsi köhnə səviyyəyə qayıdacaq. Bizim halda isə səbəblərin məcmusu müşahidə olunur və onların əksəriyyəti xronikal deyil, ən azı ortamüddətlidir. Buna görə də gözləmək olar ki, avronun məzənnəsinin yüksək səviyyədə qalması davam edəcək.
