Ferdinand Porşe və elektromobil
“Porsche” dastanı yüz otuz ildən çox əvvəl Nisa çayının hər iki sahilində yerləşən Maffersdorfda başlamışdır. Sənaye dövrünün başlanğıcı idi. Dəmir-polad, elektrik və neft öz zəfər yürüşünə başlamışdır. Maffersdorf da bum yaşayırdı: süfrə və xalça istehsalı fabrikləri ölkə hüdudlarından kənarda tanınırdı və ölkənin hər yerindən işçiləri cəlb edirdi. 1850-ci ildə Maffersdorfun əhalisi cəmi 3000 nəfər idisə, 1880-ci ilə qədər artıq 5000 nəfər idi.
3 sentyabr 1875-ci ildə Anton Porşenin arvadı Anna Porşe ərinə Ferdinand adını verdikləri üçüncü övladını dünyaya gətirdi. Anton Porşe yerli təhsil birliyinin təsisçisi, rayon yanğınsöndürənlər assosiasiyasının sədri, Muffersdorf yanğınsöndürmə idarəsinin təsisçisi və kapitanı, veteranlar birliyinin sədri, vitse-burqomaster, həmçinin bir neçə at arabasına sahib idi.
Porşenin evində ciddi qayda-qanun var idi. Anton uşaqlarını sərt şərtlərdə böyüdürdü. Ferdinand Porşe anadan olanda Vyanadan olan bir mexanik və ixtiraçı Ziqfrid Markus artıq “kerosin arabası” ilə təcrübə keçirirdi. 1886-cı ildə, Ferdinand 11 yaşında olarkən, Qotlib Daymler və Karl Bents ilk motorlu vaqonlarını qurdular.
Avtomobil əsrinin başlanğıcı Maffersdorf kəndinə çətin ki, ola bilərdi. Budapeştdəki ticarət birliklərindən biri vasitəsilə kiçik bir qəsəbəyə gələn amerikalı Tomas Edisonun icad etdiyi elektrik işığı isə tamamilə başqa bir məsələ idi. Bu naməlum qüvvə gənc Porşedə böyük maraq oyatdı və o, 13 yaşında elektriklə təcrübə aparmağa başladı.
Qaz lampaları elektrik lampaları ilə əvəz olundu. Ferdinandın öz gələcəyi haqqında onu qalay emalatxanasının davamçısı kimi görən atasının iradəsinə qəti şəkildə zidd olan fikirləri var idi. Anton Porşe oğluna elektriklə məşğul olmağı qadağan etdi, lakin gənc oğlan təcrübələrini gizlicə davam etdirdi. Məktəbi bitirdikdən sonra Ferdinand Porşe atasının qalay dükanında şagird oldu və axşam kurslarına getməyə başladı.
Gənc Ferdinand öz yolu ilə getdi və, nəhayət, Vyanaya getməyə icazə alaraq sərt atasını razı saldı. İmperiyanın paytaxtı o illərdə dünyanın üçüncü ən böyük metropolisti idi və dövrün sürətli texnoloji yüksəlişində iştirak etmək istəyən hər kəsi özünə cəlb edirdi.
18 yaşında Ferdinand Porşe Bela Eggerin Vyanada inteqrasiya olunmuş enerji müəssisəsinə şagird kimi qəbul edildi, sonradan bu müəssisə “Brown Boveri”nin bir hissəsi oldu. Onun karyera nərdivanında ilk addımı çox çəkmədi: dörd ildən sonra Porşe sınaq laboratoriyasının rəhbəri vəzifəsinə yüksəldi.
“Avtomobil tarixində Ferdinand Porşedən başqa avtomobilin inkişafına bu qədər güclü təsir göstərmiş və eyni məhsuldarlığa malik olan bir nəfər də tanımıram”, – Karl H. deyib. Qeyd edək ki, Karl H. “Volkswagen”in sonrakı rəhbərlərindən biri olub.
24 yaşlı Porşe tərəfindən hazırlanmış ilk avtomobil (Lohner-Porsche) o dövr üçün ən təkmil dizayna malik idi. Avtomobilin minimal sürəti 7 km/saat, maksimal sürəti isə təxminən 50 km/saat idi. O, 1900-cü ildə Paris beynəlxalq sərgisində əsl sensasiyaya çevrildi. Bu ixtira Porşeni bir gündə sözün əsl mənasında məşhur etdi. Hələ o illərdə “Porsche” avtomobillərində müəyyən eksklüzivlik havası var idi. Onları adətən varlı insanlar alırdılar: bankir Natan Rotşild, şokolad fabrikinin sahibi Lüdviq Ştolverk, qəhvə maqnatı Yulius Maynl və digərləri.
Ferdinand Porşe avtomobillərini təkmilləşdirməyə davam edirdi – ilk növbədə, avtomobilin çəkisini məqbul həddə saxlamaqla gediş məsafəsini artırmaq üçün bir yol tapmağa çalışdı. O dövrdə elektrik avtomobilləri bir neçə on kilometrdən bir yükləməyə qoymaq lazım idi. Bu, yüz ildən sonra da tam həllini tapmayan elektromobillərin əsas problemidir.
Ferdinand Porşenin avtomobil dünyasını təəccübləndirə bildiyi texniki prinsip, ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı müzakirələrdən yan keçməmiş “Porsche”də yenidən canlandırıldı. Buna görə də kütləvi istehsal üçün ilk hibrid modellər yaradıldı: yolsuzluq modeli “Cayenne” və “Panamera” idman sedanı.
“Porsche” üçün yeni elektrik avtomobil erası 2010-cu il Cenevrə avtosalonunda başladı. Şirkət 1901-ci ildəki inkişaflara əsaslanan yeni hibrid retro avtomobili təmtəraqla təqdim etdi. “Porsche”nin o illərdəki rəhbəri Maykl Makt bunu “şirkət tarixində tamamilə yeni bir səhifə” adlandırdı.
Beləliklə, Ferdinand Porşe elektrik avtomobilini ilk dəfə icad etdikdən yüz on il sonra o, yenidən ixtira edildi. Porşenin fikrincə, “918 Spyder” həm idman avtomobili, həm də qənaətcil elektrik avtomobilidir, çünki o, adi kiçik avtomobil kimi 100 kilometrə təxminən üç litr yanacaq sərf etməklə yanaşı, yüksək sürəti ilə idman avtomobilinin sürmə xüsusiyyətlərinə malikdir.
“918 Spyder”in ilkin satışları 2011-ci ilin martında başladı. Avtomobilin qiyməti 768 026 avro təşkil edərdi. O, Almaniyada istehsal olunmuş ən bahalı avtomobil idi.
“Porsche” sülaləsinin qurulması
Şəxsi cəbhədə də Porşe üçün hər şey yaxşı gedirdi. 28 yaşında o, dərzi qızı Aloysia Kezlə evləndi. Ferdinand Pyex deyirdi: “Yeni evlənənlər hibrid avtomobillə bal ayına getdilər. Lakin avtomobilin benzin və elektrik mühərriki ilə nə qədər məsafə qət etdikləri məlum deyil”.
29 avqust 1904-cü ildə Ferdenandın qızı – Luiza dünyaya gəldi. Gənc ailənin həyatında hər şey avtomobilin ətrafında fırlanırdı. 1981-ci ildə o, ilk uşaqlıq xatirələrindən danışdı: “Artıq (…) çox erkən yaşlarımda mən elektrik avtomobil sürmüşdüm, ondan əvvəl isə atam benzinlə işləyən maşın hazırlamışdı və hər bazar günü kilsəyə getdiyimizi xatırlayıram”.
Bir müddət sonra Porşe akkumulyatorları çox ağır və tutumları yetərli olmadığı üçün elektrik enerjisinə marağını itirdi. Ucuz neft və daxili yanma mühərriklərinin vaxtı gəldi, baxmayaraq ki, bu texnologiyanın da çatışmazlıqları var idi. Dörd silindrli mühərriklə işləyən və Emil Jellinekin kiçik qızının adını daşıyan “Porsche”nin “Maja” avtomobili 1908-ci ildə istehsal olunmağa başladı, lakin o qədər də uğurlu olmadı. Bu uğursuzluqdan sonra Emil Jellinek avtomobil sənayesini tərk etdi. Ferdinand Porşe isə “Austro-Daimler”də CEO olaraq qaldı.
“Austro-Daimler”də Ferdinand Porşe minik və idman avtomobillərinin, eləcə də təyyarə mühərriklərinin hazırlanmasında iştirak edirdi. Şirkətə qoşulduqdan təxminən iki il sonra o, hava gəmiləri və təyyarələr üçün ilk mühərrikləri təqdim etdi.
1980-ci illərin əvvəllərində Burgenlandda uğursuz daşınmaz əmlak layihəsindən sonra Ferdenandın nəvəsi Ernst Pyex “Porsche”dəki payını gizli şəkildə ərəb investoruna satdı. Müqavilə uğursuz oldu və ailə “Porsche” səhmlərini geri almaq üçün yüz milyonlarla pul xərcləməli oldu.
Ernst Pyex hazırda İngiltərənin cənubunda, Sauthempton yaxınlığında lüks şərab mülkünün sahibidir və onun fondu hələ də 2010-cu ildə təxminən 13 milyard avro dövriyyəsi ilə Avropanın ən böyük avtomobil satışı şirkəti olan “Porsche Holding Salzburg”da səhmlərə malikdir. Şirkət Ferdinand Porşenin övladları – Ferdinand və Ernst Pyexin anası Ferri və Luiza tərəfindən təsis edilmişdir. Porşe-Pyex ailəsindəki ənənələr üçüncü və dördüncü nəsillərdə də davam etdi, çünki onlar avtomobil istehsalçıları sülaləsinin bir hissəsidir.
Birinci Dünya müharibəsi texnoloji tərəqqinin qanlı nümayişi idi. Bu, maşın dövrünün ilk müharibəsi idi – təyyarələr, avtomobillər və tanklar. Avstriyanın müttəfiqlərindən biri olan alman Kayzer II Vilhelm təbəələrini müharibəyə çağırdı: “İndi silahlar qərar verəcək. Sülh dövründə düşmənin hücumuna məruz qaldıq. Və buna görə də, bütün dünya bizə qarşı olsa belə, bu müharibədən sağ çıxacağıq”.
Ancaq qərar verən qılınc deyil, texnika idi. Porşe kimi insanlara burada ehtiyac var idi. Ferdinand Porşe haqqında filmin ilk kadrları məhz həmin vaxtı göstərir. O, ordu komandanlığına artilleriya traktoru hədiyyə edir ki, bu da ölkə ordusunu hərəkətə gətirir. 1917-ci ildə Avstriyaya xidmətlərinə görə Ferdinand Porşe Vyana Texniki Universitetinin Fəxri Elmlər Doktoru adına layiq görülmüş, həmçinin Frans İosif Ordeninin Zabit Xaçı ilə təltif edilmişdir.
“Porsche” öz nümunəsi ilə göstərdi ki, innovativ məhsul hazırlayan kiçik bir studiyadan böyük korporasiyaya çevrilmək mümkündür. Onun çətin və asan günləri olub, lakin keyfiyyətdən məhrum olmayacaq yeni məhsul icad edib yaratmaqda davam edib.
