ABŞ-ın vergi sistemi dünyanın ən inkişaf etmiş vergi sistemlərindən biridir. ABŞ liberal iqtisadi modelə yönəlmiş bir ölkədir. Həmçinin o, federativ bir ölkədir.
Burada üç pilləli vergi sistemi tətbiq olunur: federal vergilər, ştatlardan olan vergilər, yerli vergilər.
Vergilərin əsas növləri cədvəldə göstərilib.
ABŞ- da vergi gəlirlərin strukturu, cəmi %-lə
|
Vergitutmanın |
Fiziki şəxslərdən |
Şirkətlərdən olan |
Sosial sığorta |
Aksizlər |
Əmlak vergisi |
Digərləri |
Cəmi |
|
Federal |
50 |
6 |
34 |
8 |
– |
2 |
100 |
|
Ştatlar |
21 |
6 |
27 |
37 |
1 |
9 |
100 |
|
Yerli |
4 |
1 |
6 |
14 |
71 |
4 |
100 |
|
Bütün |
37 |
6 |
27 |
15 |
10 |
4 |
100 |
ABŞ-ın müasir vergi sistemi üçün federal hökumət, ştatların hökuməti, həmçinin yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən vergilərin əsas növlərindən paralel olaraq istifadə etmələri halı səciyyəvidir. Nəticədə, əhali iki növ əmlak vergisi, üç növ mənfəət vergiləri və iki növ universal aksizlər ödəyir. Müasir vergi sisteminin federal səviyyəsində ən ağır vergilər şəxsi mənfəət vergiləri, ştatların səviyyəsində – universal və xüsusi aksizlər, yerli səviyyələrində isə əmlak vergiləri hesab edilir.
Şəxsi mənfəət vergiləri federal büdcənin ən böyük gəlir mənbəyidir. Bu vergilər əhalinin şəxsi gəlirlərindən, həmçinin şəxsi bizneslərinin gəlirlərindən tutulur.
Mənfəət vergiləri vergidən azad olan minimumun və müəyyən güzəştlərin, həmçinin şəxsi xərclərin (məsələn, nəqliyyata olan xərclər, xeyriyyəçilik fondlarına olan yatırımlar, tibbi xidmətlərə olan xərclər və s.) mövcudluğunu nəzərə alır. Vergi dərəcələri mütərəqqi şəkildə inkişaf edə bilirlər.
Əmək haqqı fondundan tutulan vergilər sosial sığortalama fonduna yatırılır. Bu vergilər gələcəkdə dövlət təqaüdləri və əmək qabiliyyətinin sığortasıdır. ABŞ-ın sosial sığortalama sisteminə ödənişlər könüllü şəkildə edilmədiyi üçün bu ödənişləri sığorta yatırımlarına deyil, vergilərə aid edilir.
Sosial sığorta vergiləri həm işçilərdən, həm də işəgötürürənlərdən tutulur.
Şirkətlərin gəlirlərinə görə tutulan vergilər səhmdar cəmiyyətin gəlirlərinə aid edilir. Bu vergi növü İkinci dünya müharibəsindən sonra yayılmağa başlayıb. Vergilər ümumi gəlirdən tutulur və mütərəqqi hesab edilir. Şirkətlərin gəlirlərinə vergilər mərhələlərlə tutulur. Bu hal isə ümumi gəlirləri yüksək olmayan kiçik və orta müəssisələr üçün sərfəlidir. Məsələn, şirkət ilk 50 min dollar olan gəlirinə görə 15%, növbəti 25 min dollarlıq gəlirinə görə 25%, sonrakı 25 min dollarlıq gəlirinə görə 34%, növbəti 235 min dollarlıq gəlirinə görə isə 39% vergi ödəyir.
İnkişaf etmiş ölkələrin vergilər sistemi vergiləri biznesi dəstək və təşviq etmək vasitəsi kimi istifadə edirlər. Bu səbəbdən iş adamları üçün müəyyən güzəştlər də mövcuddur.
Əmlak vergiləri daşınan və daşınmaz əmlakın dəyərlərindən tutulur. Vergiləri fiziki və hüquqi şəxslər ödəyir. Vergi bahisləri adətən proporsional və kiçik olurlar (1,6% -dən 3% -ə qədər).
ABŞ-da dolayı vergilərin payı birbaşa olan vergilərin payından azdır. Dolayı vergilərin arasında satışlara olan vergilərə və aksizlərə üstünlük verilir. Aksizlər müəyyən mallar üçün tətbiq olunurlar. Məsələn, federal səviyyədə alkoqollu içkilərə, tütün məhsullarına, telefon danışıqlarına, aviabiletlərə və s.
Ümumilikdə ABŞ-ın vergilər sistemi bir o qədər də mütərəqqi deyil və gəlirlərin bölüşdürülməsində rol oynamır.
