ABŞ-nin keçmiş maliyyə naziri Robert Rubin 1995-ci ilin əvvəlində “güclü dollar bizim milli maraqlarımıza uyğundur” fikrini formalaşdırmışdı. Bu bəyanat müasir qlobal maliyyə sisteminin əsas prinsiplərindən birinə çevrilmişdir.
“Güclü dollar” siyasəti yalnız məzənnə ilə bağlı deyil, baxmayaraq ki, daha qiymətli valyuta inflyasiyanın aşağı düşməsinə və faiz dərəcələrinin aşağı olmasına kömək edə bilər. Bu siyasət dünyanın ABŞ-yə inamını və dolların qlobal iqtisadiyyatın təməli kimi rolunu əks etdirir.
Lakin 1995-ci ildən vəziyyət dəyişdi. Dünya dollara, onu dəstəkləyən qurumlara və Amerikanın “azad dünyanın” lideri roluna inamını itirdi. Sonrakı yeddi il ərzində – qlobal maliyyə böhranına qədər – dollar təxminən 40% ucuzlaşdı, postdotkom bumundan (dot-com bubble) sonra isə daha bir neçə il durğunluq yaşadı. Bununla belə, bu, mərkəzi bankların dollar valyuta ehtiyatlarını 2001-ci ildəki təxminən 1 trilyon dollardan 2015-ci ildə 4,5 trilyon dollara yüksəltməsinə mane olmadı.
Dollar bütün göstəricilərə görə lider valyuta olaraq qalır. Mərkəzi bankların dollar ehtiyatları son on ildə demək olar ki, dəyişməz qalıb, lakin özəl investorlar öz paylarını əhəmiyyətli dərəcədə artırıblar.
Dollar hələ də valyuta ehtiyatlarında, qlobal ticarətdə və maliyyə bazarlarında hökmranlıq edir. Lakin dolların hökmranlığının gələcəyi üç amildən asılıdır, Amerika Sahibkarlıq İnstitutunun baş elmi işçisi Stiven B. Kamin və ABŞ Rəsmi Valyuta Təşkilatları Forumunun sədri Mark Sobel qeyd edir:
– dolların qlobal rolunun əsaslarının qorunması;
– ABŞ-yə etibarlı tərəfdaş kimi inamın saxlanması;
– maliyyə sanksiyalarının həddən artıq istifadəsinin və ya sui-istifadəsinin qarşısının alınması.
Tramp administrasiyasının “İlk olaraq Amerika” şuarı xarici investorları dollara yeni nəzər salmağa məcbur etdiyi üçün bütün bu amillər indi şübhə altındadır.
Keçən ilin noyabrında ABŞ İqtisadi Məsləhətçilər Şurasının sədri Stiven Miran “Qlobal Ticarət Sisteminin Yenidən Qurulması üzrə İstifadəçinin Bələdçisi”ni nəşr etdirərək, ticarət məqsədləri üçün dolların “davamlı olaraq həddən artıq dəyərləndiyini, bunun əsas səbəbi dollar aktivlərinin dünyanın ehtiyat valyutası kimi xidmət etdiyini” iddia edib.
Miran hesab edir ki, buna dünyanın qalan hissəsini ehtiyat valyutanın təmin edilməsi ilə bağlı “xərclərin” çox hissəsini Amerika ilə bölüşməyə məcbur etmək məqsədi daşıyan bir sıra tədbirlər vasitəsilə nail olunacaq. Aydındır ki, tariflər Trampın seçdiyi siyasətdir.
Dolların dəyəri dəyişəcək və onun dünyanın yeganə ehtiyat valyutası kimi dominant mövqeyi yavaş-yavaş azalmağa davam edəcək. Maliyyə naziri, yəqin ki, sözdə “güclü dollar” siyasətinə sadiq qalacaq.
Buna görə də, Bessentin bu həftə Vaşinqtonun 30 illik mövqeyini təsdiqləməsi sürpriz olmaya bilər. Amma çox güman ki, böyük həvəslə qarşılanıb.
