– Əsasən də irihəcmli depozitlərə malik banklarda
Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) antiinflyasiya və uçot faiz dərəcəsinin işə düşməsi yolunda cəhdləri bankların əlindəki (əsasən iriməbləğli) 5 milyard üzərindəki vəsaitlərinin ehtiyatda qalmasına gətirib çıxarıb.
Banker.az xəbər verir ki, Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin 2023-cü ilin noyabrında məcburi ehtiyat normalarının (MEN) əmsallarını bir qədər də qaldırması ardından dekabrda məcburi ehtiyatların həcmi 2 mlrd. 718.16 mln. manatdan 5 mlrd. 50.8 mln. manata yüksəlib. Bu da 2022-ci ilin sentyabrından bu tərəfə qeydə alınmış ən yüksək dinamikadır.
AMB hazırda 1994-cü ildən bu tərəfə ən yuxarı əmsaldan istifadə edir.
Məcburi ehtiyatlar kommersiya bankları tərəfindən cəlb olunmuş depozitlərin mərkəzi bankda məcburi saxlanılan hissəsidir. Məcburi ehtiyat normasının qaldırılması bank sisteminin kredit vermək qabiliyyətini məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bununla requlyator iqtisadiyyatda pul kütləsinin həcmini azaltmağı hədəfləyir ki, həm inflyasiya düşsün, digər tərəfdən də uçot faiz dərəcəsinin effektivliyi artsın.
Hazırda inflyasiya 2022-ci ilin pik həddindən xeyli aşağı düşüb. 2023-cü ilin dekabrında orta illik inflyasiya 8.8%-ə qədər azalsa da, digər tərəfdən uçot faiz dərəcəsi hələ ki, təsirsiz görünür. Məsələn, Mərkəzi Bank son iki iclasda uçot faiz dərəcəsini 50 baza bəndi azaltsa da, fiziki və hüquqi şəxslərin istər depozitləri, istərsə də kreditlərində təsiri güclü olmayıb.
Buna görə də, AMB açıq bazar əməliyyatlarında strelizasiya və depozit cəlbi ilə yanaşı əlindəki digər alət olan MEN-dən istifadəni davam etdirir.
İqtisadçı-ekspert Elman Sadıqov isə Banker.az-ın sorğusuna cavab olaraq bildirir ki, MEN likvidliyin strelizasiyasıdır.
“Mərkəzi Bank bu vəsaiti özündə ona görə saxlayır ki, ölkədə inflyasiyanın qarşısını alsın. Amma məsələ bundan ibarətdir ki, bu gün banklarda digər vəsaitlər olmasaydı, likvidlik çatışmazlğı olsaydı, Mərkəzi Bank heç bu qədərini saxlamazdı. Yəni məcburi ehtiyat normalarını aşağı salardı”, – deyə iqtisadçı Elman Sadıqov bildirir.
O əlavə edir ki, əslində bu, 5 mlrd. manat əlavə vəsaitdir. “Bu gün banklar özlərində olan belə likvid vəsaitləri istifadə edə bilmirlər. Əgər banklar sərəncamında olan likvid vəsaitlərdən istifadə edə bilsəydilər, o zaman bu sual formalaşa bilərdi ki, niyə bu vəsaitlərdən istifadə edə bilmirlər”.
Ekspertə görə, MEN monetar siyasətinin bir aləti kimi banklardakı çox yüksək likvidliyin bir hissəsi strelizasiyasıdır, məqsədi inflyasiyanın qarşısının alınmasıdır.
“Lakin bunun [MEN] nəticəsində banklarda hansısa likvidlik problemi yaranırmı, yoxsa yaranmırmı? Bu, sadəcə olaraq depozitlərin maya dəyərini yüksəldir. Çünki bankların bu vəsaitləri AMB-də saxlandığı üçün ondan istifadə edib, gəlir əldə edə bilmirlər. Burada əsas stimullardan biri budur ki, banklar əllərində qalan digər vəsaitləri səmərəli istifadə etsinlər”.
Məcburi ehtiyat norması necə hesablanır? Məsələn, bir fərd kommersiya bankına 1000 manat məbləğində əmanət qoyur və məcburi ehtiyat norması 25%-dir. Bu halda kommersiya bankı cəlb etdiyi məbləğin 25%-ni, yəni 250 manatını Mərkəzi Bankda saxlamalıdır. Nəticədə kommersiya bankı cəlb etdiyi 1000 manatlıq əmanətin hamısını deyil, 750 manatını kredit resursu kimi istifadə edə bilir.
AMB 2022-ci ilin iyulundan məcburi ehtiyatların əmsallarını qaldırır. Məsələn, 2022-ci ilin iyuluna qədər aşağı əmsallı MEN tətbiq edildiyindən bu rəqəmlər maksimum halda 210.1 mln. manatlıq idi. Halbuki, hazırda bu rəqəm 5 mlrd. manat üzərindədir. Belə olan halda bankların ümumi 34 mlrd. 550.1 mln. manat (ekv) depozitlərinin 15%-ə yaxınının məcburi ehtiyatda qalmasına gətirib çıxarıb.
