Bank panikası nədir?

Bank panikası və ya “banka basqın” (ing. – “bank run”)  – bir və ya bir neçə bankda əmanətlərin qısa zamanda kütləvi şəkildə çıxarılmasıdır.

Bank panikası müasir maliyyə sisteminin mövcud ziddiyyətləri səbəbindən yarana bilər: bank dərhal verilməsi üçün tələb oluna bilən əmanətləri idarə edir, lakin dərhal satıla bilməyən aktivlərə investisiya qoyur (ən azı böyük itkilər vermədən). Nəticədə, bankın maliyyə vəziyyəti demək olar ki, hər zaman qeyri-sabit olur. Əmanətçilərin əhəmiyyətli hissəsi bankın sabitliyinə şübhə etdikdə, bütün əmanətlərini geri götürürlər ki, bu da maliyyə qurumunun vəziyyətinin pisləşməsinə səbəb olur. Bütün bunlar digər əmanətçilərin narahatlığına səbəb olur, pisləşmə prosesi bank əmanətləri qaytarmaq imkanını itirənə qədər davam edir.

Bank panikasının əsas təhlükələrindən biri onun bir bankdan digərinə yayılmasıdır (bu tamamilə sağlam bank ola bilər ). Bütün banklar qarşılıqlı öhdəliklər sistemi ilə bir-birinə sıx bağlıdırlar, buna görə qurumun dağılması (xüsusilə də böyük birinin) digərlərində itkilərə səbəb olur. Bundan əlavə, maliyyə münasibətlərinin mürəkkəbliyi və qeyri-xətti olması səbəbindən, bəzən bir bankın çökməsinin digər banklara necə təsir edəcəyini əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq mümkün olmur. Belə vəziyyətdə, “bank run” haqqında yayılan əsassız şayiələr belə, digər bankların əmanətçiləri arasında panikanın yaranmasına səbəb ola bilər.

“Bank run” ın riyazi modeli 1983-cü ildə Amerika alimləri olan Duqlas Daymond və Filipp Dibviq tərəfindən hazırlanıb. Onlar başa düşdülər ki, bankın iflası aktivlərin keyfiyyətindən və ya bankirlərin peşəkarlığından asılı olmaya bilər. Düşünən əmanətçi başa düşür ki, kredit təşkilatı çox yaxşı işləsə belə, əmanətlərin bir hissəsinin geri götürülməsi onun vəziyyətini qeyri-sabit edəcək və gələcəkdə əmanətlərin qaytarılma ehtimalını şübhə altına atacaq. Buna görə də, ağıllı əmanətçi başqalarını qabaqlayaraq əmanətlərini tez bir zamanda qaytarmağa çalışır.