Məcmu tələb nədir?

Məcmu tələb  – iqtisadi sistemin bütün iştirakçılarının almağa hazır olduqları bütün mal və xidmətlərin məcmusudur. Müştərilərin niyyətlərini və imkanlarını ölçmək çətin olduğundan, məcmu tələb müəyyən bir dövr üçün ümumi satışla qiymətləndirilir.

Məcmu tələbin komponentlərinin müxtəlifliyi, bir qayda olaraq, bir neçə böyük kateqoriyaya qruplaşdırılmışdır:

– ev təsərrüfatı xərcləri və ya istehlak tələbi;

– investisiya xərcləri – inkişafın maliyyələşdirilməsi üçün müəssisələrin borc mənbələrinə olan tələbatı;

– dövlət satınalmaları, yəni səlahiyyətlilərin qərarı ilə müəyyən aktivlərin alınması;

– Xalis ixrac – ölkədən mal və xidmətlərin idxalı və ixracı arasındakı fərq;

Bu komponentlərin tələbatın ümumi həcmindəki payları ölkədən və iqtisadi inkişafın xüsusiyyətlərindən asılı olaraq əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər. Bir qayda olaraq, zəngin dövlətlərin əhalisi də zəng olur və onlarda istehlak tələbinin həcmi nisbətən daha yüksəkdir.

Məcmu tələbi aşağıdakı qrafik şəklində təsvir etmək olar:

Burada orta qiymət səviyyəsi dedikdə, pul vahidində ifadə olunan qiymətlərin nisbi dəyəri, real ÜDM dedikdə isə satışların real həcmdə ümumi sayı nəzərdə tutulur.

Başa düşmək lazımdır ki, məcmu tələb həmişə iqtisadi sistem iştirakçılarının məcmu gəlirinə bərabər deyildir. Qazanılmış vəsaitin bir hissəsi əmanət şəklində xərclənməmiş qala bilər. Müəyyən dövrlərdə tələb, əksinə, əmanətlərin azaldılması (xərclənməsi) məbləği ilə gəlirləri üstələyə bilər.

Təqdim olunan model şərtidir. Təcrübədə məcmu tələbdəki dəyişikliklər əsasən qeyri-qiymət amillərdən qaynaqlanır.

Bu kateqoriyaya aid etmək olar:

– vergi və digər ödəmələrin həcmi;

– istehlakçıların gözləntiləri;

– kredit faizlərinin qalxması/düşməsi;

– borcun həcminin dəyişməsi;

Bundan əlavə, investisiya məcmu tələbinə aşağıdakılar təsir göstərir:

– gözlənilən mənfəətin həcmi, investisiya qoyuluşunun həcminin faizi;

– texnologiyanın yaranması və inkişafı, istehsal gücündən istifadə dərəcəsi.

Qeyd edək ki, dövlət xərclərindəki dəyişikliklərin həm iqtisadi, həm də siyasi səbəbləri ola bilər.