Pul-kredit siyasətini yumşaltmaqla, ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sistemi (FED və ya FES), böhranı ertələyərək, Trump-ın növbəti prezident seçkilərində iflasa uğramasını təmin etmiş olub.
XIX əsrdən bəri baş vermiş iqtisadi dövrlər, hər kəsə məlumdur. Onların təbiətinə dair müzakirələr indiyədək davam edirlər. Biznes və vətəndaşlara təsir edən orta müddətli iqtisadi dövrlər, 7-12 il müddətli Juglier dövrləri olmuşdur. Banker.az bildirir ki, bu barədə ‘Forbes’ jurnalı yazır.
1940-cı illərdən bəri, “Keynesian inqilabı” dan sonra, inkişaf etmiş ölkələrin fiskal idarəetmə strukturları, iqtisadi böhranı yumşaltmaq məqsədi ilə iqtisadi dövrün aşağı düşmə (və ya depressiya) mərhələsində pul-kredit siyasətindən istifadə etməyə çalışıblar. Klassik yanaşmaya görə, sürətli iqtisadi artım dövründə, iqtisadiyyatın çox istiləşməsi təhlükəsi yarandıqda, pul-kredit siyasəti daha da sərtləşir (dərəcəsi və ehtiyat nisbəti böyüyür), tənəzzül təhlükəsi olduqda isə, əksinə, yumşalır. Həm siyasətçilər, həm də təsərrüfat subyektləri bu qanunauyğunluğa alışaraq, mərkəzi banklardan bu davranışı gözləyirlər. i
Dünya üzrə iqtisadi dövrlər:
Bəzən bu gözləntilər mərkəzi bankları ilə sərt bir zarafat oynayırlar: ölkənin liderləri, “iqtisadiyyata kömək etmək” və ya “too big to fail” (batmaq üçün çox böyük) şirkətini xilas etmək istəyi ilə Mərkəzi Banka müraciət edirlər. Bunun ən parlaq nümunəsi Türkiyə və ABŞ prezidentləridir. Onların hər ikisi mərkəzi banklardan iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq məqsədi ilə faiz dərəcəsinin azaldılmasını tələb etmişdilər. Eyni zamanda, iqtisadiyyatın miqyası baxımından ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sisteminin təzyiqindən irəli gələn risklər, Türkiyənin Mərkəzi Bankı məsələsinə nisbətən təbii olaraq müqayisəsizdir.
Pul-kredit siyasətində hər hansı bir dəyişiklik böyük ehtiyatlılıq tələb edir: bəzi iqtisadi göstəricilərin yaxşılaşdırılması (faiz dərəcəsinin aşağı salınması və pul kütləsinin artması), başqa göstəricilərin pisləşməsinə (inflyasiyanı sürətləndirmək və milli valyuta məzənnəsini azaltmaq) səbəb ola bilər. Ona görə də bir çox ölkələrin qanunvericiliyi, Mərkəzi Bankın müstəqilliyini yüksək dərəcə təmin edir. Əks təqdirdə, icra şöbəsi istisnasız olaraq pul-kredit siyasətindən istifadə edəcək, hiperinflyasiyaya səbəb ola bilər.
Əslində, ötən yüz il ərzində baş verən inflyasiyalar, pul-kredit siyasətinin həddindən artıq yumşaldılması hesabına baş vermişdir. Bunun qarşısını almaq üçün həm Mərkəzi Bank, həm də onun rəhbərliyi çox yüksək müstəqilliyə malikdirlər. Bəzən FED-nin rəhbərliyinin səlahiyyət müddəti, prezidentin səlahiyyət müddətindən daha çox olur. Bu, qanunverici hakimiyyətin mövqeyinə görə, FED-in sabitliyi ölkənin siyasi kursunun sabitliyindən daha vacib olmasını göstərir.
Lakin inflyasiya risklərindən başqa (ABŞ-da inflyasiya artıb və onları görməməzlik etmək artıq mümkün deyil) icraat üçün digər xüsusi bir risk var. Bu, xüsusilə prezidentli (və parlament-prezident) respublikalar üçün aktualdır (ilk növbədə ABŞ üçün). Bu risk seçki dövrünün mərhələləri ilə bağlıdır.
İqtisadiyyat siyasətə qarşı
ABŞ-ın siyasətində iki böyük partiya aparıcı mövqe saxlayır və seçkilərin nəticəsi iqtisadiyyatdakı vəziyyətdən güclü şəkildə təsirlənir. Beləliklə, əgər seçki kampaniyası dövründə iqtisadiyyat artırsa, mövcud prezident bir qayda olaraq vəzifəsini saxlayır. Və əksinə, tənəzzülündəki seçki kampaniyası prezidentin vəzifədən çıxmasına gətirib çıxarır.
Süni şəkildə iqtisadi artım və ya tənəzzül yaratmaq çətindir, böyük və mürəkkəb iqtisadiyyatlarda isə demək olar ki, mümkün deyil. Lakin bu, FED-dəki dəyişikliklərin seçki prosesinə təsir etməməsi demək deyil.
FED-in sonuncu iclasında gözlənilən kimi uçot dərəcəsini dəyişməz saxladı. Lakin onların bu addım atmasına səbəb kimi göstərdikləri şərhlər çoxunu təəccübləndirdi. Requlyator birdən birə valyuta kredit siyasətini sərtləşdirməyə qərar verdi.
Nəzəri olaraq, Trump, bu nəticədən məmnun ola bilər. Lakin, bu qərar, 2020-ci ildə Trump-ın yenidən seçilmək imkanlarına son qoydu. Və bu, əsasən, iqtisadi dövrün mərhələsinin dəyişməsi ilə bağlıdır.
Əgər FED pul-kredit siyasətini əvvəlki sürətlə sərtləşdirsə idi, 2019-cu ilin sonunadək başqa bir dövriyyə böhranı baş verəcəkdi. Seçki kompaniyasının aktiv getdiyi bir dövrdə isə iqtisadi artım başlayacaqdı. Bu halda böhrana “qalib” olan, seçkilərdə də qalib olardı.
Lakin FED pul-kredit siyasətinin sərtləşdirilməsindən imtina etdi. Bunun nəticəsində gələcək böhran daha gec, 1-2 il sonra baş verəcəkdir. Çox ehtimal ki, onun fəal mərhələsi 2020-ci ilin seçki kampaniyası dövrünə düşəcəkdir. Və bu, demək olar ki, Trump-ın məğlubiyyətinə zəmanət verir, çünki böhranın bütün fəsadları fəaliyyətdə olan prezidentlə əlaqələndiriləcəkdir.
