BANKER.AZ – İranın valyutası Suriya rejiminin başçısı Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra tarixi minimum yeniləməkdə davam edir. İran rialı son həftələrdə 20%-dən çox dəyər itirərək regiondakı gərginliklər fonunda təzyiq altında qalıb. ABŞ dolları dekabrın 14-də Tehranın qara bazarında və məzənnəni müəyyən edən Teleqram kanallarında 750 000 rial həddini, avro isə 780 000 rial həddini aşıb.
Şənbə günü – İranda ilk iş həftəsində 1 dollar qara bazarda Bakı vaxtı ilə 16:00 radələrində tarixi rekord olan 750 000 rial olub (75 000 tümən).
1 tümən= 10 rial
Valyuta ticarətçiləri daha da dəyər itkisindən narahatdırlar və bəzi analitiklər regional qeyri-sabitlik davam edərsə, dolların 1 000 000 rial səviyyəsinə çata biləcəyini xəbərdar edirlər.
İslam hökuməti qurulmazdan əvvəl, 1979-cu ildə ABŞ dolları cəmi 70 rial dəyərində idi.
Prezident Pezeşkiyanın administrasiyası İranın bir neçə məzənnə sistemini birləşdirməyə çalışaraq mürəkkəb bir vəziyyətlə üzləşib. Bu sistem qiymətləri süni şəkildə aşağı saxlamaq üçün dövlət xəzinəsini sürətlə boşaldır.
Hazırda hökumət beş fərqli dollar məzənnəsini saxlayır – sərbəst bazar, NIMA, SENA, ticarət və bank məzənnələri. Rəsmilər bu sistemin əhəmiyyətli iqtisadi təhriflər yaratdığını etiraf edirlər.
“Valyuta qiymətlərinin artmasının əsas səbəbi sanksiyalardır və bu, birbaşa olaraq əmtəə qiymətlərinə və inflyasiya göstəricilərinə təsir edir,” iqtisadçı Morteza Delxoş ISNA xəbər agentliyinə bildirib. “Son regional hadisələr və Suriya münaqişəsi bazar təzyiqlərini artırıb, lakin bunlar fundamental struktur problemlərdən daha ikinci dərəcəli amillərdir.”
İdxal üçün istifadə edilən NIMA məzənnəsi ilin əvvəlində 400 000 rialdan 530 000 riala yüksəlib, sərbəst bazar məzənnələri isə təxminən 700 000 riala çatıb. Bu artan fərq, xüsusən də qızıl ticarətinə təsir edən spekulyativ təzyiqlər barədə narahatlıq doğurub.
Mövsimi qiymətləri nəzərə almadan qiymət artımlarını ölçən baza inflyasiya artıq 40% səviyyəsində olduğu halda, yerli analitiklər məhdudiyyətlər aradan qaldırılarsa, mövcud valyuta məzənnəsi basqısı siyasətinin daha kəskin düşüşlərə səbəb ola biləcəyini xəbərdarlıq edirlər. Rialın davamlı dəyər itirməsi, idxal mallarının daha baha olması ilə İranda qiymətlərin daha da artacağını göstərir, inflyasiya isə artıq 50 faizə yaxınlaşır. Bu arada, sanksiyalarla məhdudlaşdırılmış neft ixracı rialı sabitləşdirmək üçün kifayət qədər xarici valyuta gətirə bilmir.
İranın maliyyə naziri Əbdunnasir Hemmati artıq bəyan edib ki, valyuta məzənnəsini basdırmaq təxminən 1 000 trilyon büdcə kəsiri yaradıb.
Hökumətin hesablamasına görə, çoxsaylı məzənnə sisteminin təxminən 1 kvatrilyon 700 trilyon iqtisadi icarə yaratdığı qəbul edilib.
“Sanksiyalar və FATF tələblərinə uyğunluq kimi fundamental problemləri həll etmədən, daxili iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi çətin qalacaq,” Delxoş əlavə edib, tənzimləmə uyğunluğunun və bank sektoru islahatlarının əhəmiyyətini vurğulayıb.
O, beynəlxalq gərginliklərin azaldılmasının iqtisadiyyatı yaxşılaşdırmaq və inflyasiyanı azaltmaq üçün vacib olduğunu təklif edib.
Tehranın yeganə çıxış yolu ABŞ-ı iqtisadi sanksiyaları ləğv etməyə inandırmaqdır, lakin indiyə qədər İran nə öz nüvə proqramı ilə bağlı iddialı planlarından, nə də regional siyasətindən geri çəkilərək Vaşinqtonu razı salacaq qədər güzəştə gedib.
