əhvə Dünyada heç zaman bu qədər populyar olmayıb. 1991-ci ildə qəhvənin dünyada istehlakı 90 milyon 60 kiloluq torba həcmində olmuşdursa, Beynəlxalq Qəhvə Təşkilatına (ICO) görə, bu il istehlak edilən belə torbaların sayı 160 milyonu keçəcək.
Ola bilsin ki, qəhvə barədə bimədiyiniz 13 faktı nəzərdən keçirək.
1. Qəhvə – meyvə toxumudur
Döyülməmiş qəhvə dənələri əslində qəhvə meyvəsinin toxumlarıdır. Qəhvə meyvəsində adətən bir üzü yastı olan iki toxum olur.
ABŞ Beynəlxalq Qəhvə Assosiasiyasına (NCA) görə, dünya üzrə qəhvə meyvələrinin yalnız 5 faizində toxum tək və lobya dənəsinə bənzər olur.
İspaniyada belə qəhvə dənələrinə “balaca ilbiz” deyilir.
Bu növ qəhvə dənələrinin emalını maşın yox, insanlar həyata keçirir. Bu növ qəhvənin incə dadı və güclü ətiri olur.
2. Bəzi insanlar qəhvəni yeyir
İnsanlar qəhvəni adətən içir, lakin bəziləri onu həm də yeyirlər.
Bəzi şirkətlər qəhvə meyvələrinin qalıqlarından üyüdüb şirniyyat məhsullarına, şokolada, çörəyə, souslara qatır.
Növündən asılı olaraq, qəhvə dadı verməyən həmin əlavələrin gülə, sitrus meyvəsinə və ya digər meyvəyə bənzər qoxusu ola bilər.
3. Nəcisdən çıxan qəhvənin qiyməti çox baha ola bilər
Palma pişiyi yoxsa fil? Ən bahalı qəhvə bu heyvanlardan birinin bağırsaqlarından çıxmış qəhvə dənələrindən hazırlanır.
“Kopi luvak” İndoneziyada palma pişiyinin nəcisindən çıxan qəhvə dənələrindən hazırlanın qəhvədir. Qəhvə meyvələri bu heyvanın bağırsağında fermentasiya olunduqdan sonra yığılıb satılır.
Bahalı dükanlarda bu cür dənələrin 500 qramlıq kisəsinin qiyməti $700-ə çata bilər.
Tailandda isə Qara Fil Dişi qəhvəsi istehsal olunur. Bu qəhvə fillərin bağırsağıdan çıxan qəhvə dənələrindən hazırlanır.
Qara Fil Dişi qəhvəsinin reseptinin müəllifi kanadalı Blake Dinkin-dir. Bu qəhvənin ABŞ-da 35 qramlıq kisəsi təxminən $85-ə satılır.
4. Qəhvə faydalıdır…
Qəhvə antioksidantlarla zəngindir.
Bu ilin əvvəlində aparılmış elmi tədqiqatın nəticələrinə əsasən, gündə 3 fincan qəhvə insanın ürək xəstəliyi və digər ağır xəstəliklərdən ölmək riskini azalda bilər.
Bu araşdırma çərçivəsində Avropanın 10 ölkəsində yaşı 16-dan yuxarı olan 500,000 adam müşahidə olunub.
Digər tədqiqat işlərində qəhvənin 2-ci tipli diabet və Alzheimer sindromu kimi xəstəliklərin riskinin azadılmasında rolu öyrənilib, lakin bu sahədə əlavə tədqiqatların keçirilməsinə ehtiyac var.
Qəhvədəki kofein insana əlavə enerji verir, idmançıların atletik imkanlarını artır.
5. …lakin həddi olmalıdır
Qəhvənin stimullaşdırıcı xüsusiyyətləri onun həddən çox qəbul edilməsini riskli edir.
Hamilə qadınlar qəbul etdikləri kofeinin miqdarını azaltsalar yaxşıdır, çünki kofein doğulan uşağın çəkisinin normadan az olmasına və ya uşaqsalmaya gətirib çıxara bilər.
Britaniya həkimləri hamilə qadınlara gündə qəbul etdikləri kofeinin miqdarının 200 milliqramdan çox olmamasını məsləhət görürlər.
6. Kofe dənələri iki növdə olur
Arabica növünün kökü Efiopiayda aşkar edilmiş qəhvə kollarına gedib çıxır. Həmin kollardan əldə edilən dadlı və ətirli qəhvə daha bahalıdır və dünya qəhvə istehsalının 70 faizini təşkil edir.
Robusta növündə isə kofeinin miqdarı təxminən ikiqat çox olduğundan bu qəhvənin dadında yüngülcə acılıq hiss olunur. Bu növ qəhvədən, həll olunan qəhvə tozunda və qarışıqlarda istifadə olunur. Bu cür qəhvə Mərkəzi və Qərbi Afrikada, İndoneziya və Vyetnam da daxil, Cənub-Şərqi Asiyada və Braziliyada yetişdirilir.
7. Efiopiyada qəhvəni keçilər aşkar edib
Əfsanəyə görə, keçi sürüsünü otaran çoban fikir verir ki, qəribə görünüşlü ağacın meyvələrini yeyən keçilər bütün gecəni ayıq qalır və gücdən də heç düşmür.
O, bu əhvalatı rahiblərə danışır, onlar isə başa düşürlər ki, həmin meyvələri dəmləyib içmək və beləcə uzun müddət gümrah qalıb dua etmək olar.
8. Qəhvə əslində şərab deməkdir
Qəhvə 15-ci əsrdə Yəməndə becərilib. Qəhvə sözü isə Yəməndə şərab deməkdir.
Bir əsrdən sonra isə qəhvə İran, Misir, Suriya və Türkiyədə də becərilməyə başlanıb.
9. İlk qəhvəxanalar Yaxın Şərqdə açılıb
Qəhvə yalnız evdə içilməyib, ictimai yerlərdə də qəhvə içilib – ilk qəhvəxanalar Yaxın Şərqdə yaranıb.
Qəhvəxanalar camaat arasında çox populyar olub – burada son şayiələri eşitmək, şaxmat oynamaq və musiqi dinləmək olardı.
10. Bütün dünyada qəhvə “Qəhvə Zolağı” zonasında becərilir…
Qəhvə 50-dən çox ölkədə yetişdirilir. Həmin ölkələrin hamısı Qəhvə Zolağı adlandırılan zonada yerləşir. Həmin zona tropiklərdə yerləşərək Meksikadan Papua Yeni Qvineyayadək uzanır.
Dünyanın ən iri qəhvə istehsalçıları:
| DÜNYADA ƏN İRİ QƏHVƏ İSTEHSALÇILARI – 2018 | ||
|---|---|---|
| Ölkə | İstehsal(milyon kisə) | % (qlobal istehsalın faizi) |
| Braziliya | 58 | 36% |
| Vyetnam | 30 | 18% |
| Kolumbiya | 14 | 9% |
| İndoneziya | 12 | 8% |
| Honduras | 8.3 | 5% |
| Efiopiya | 7.7 | 5% |
Braziliya, Vyetnam və Kolumbiya ən iri qəhvə istehsalçılarıdır.
11. … adambaşına ən çox qəhvə isə Skandinaviyada içilir
ICO-ya görə, adambaşına ən çox qəhvə Finlandiyada içilir. Burada ildə adambaşına 12kq qəhvə içirlər. Finladiyanın ardınca Norveç (9.9kq), İslandiya ( 9kq), Danimarka (8.7kq) və İsveç (8.2kq) gəlir. İtaliyada isə adambaşına ildə 5.9kq qəhvə içilir.
12. Qəhvə çox işilir, yoxsa çay?
Britaniya Qəhvə Assosiasiyası bildirib ki, gündə 2 milyarda yaxın fincan içilməklə qəhvə dünyada ən populyar içkidir. Lakin bu, ilk baxışdan belə görünür.
Dünyanın iki ən çox əhalisi olan ölkəsi – Çin və Hindistanda – cay daha çox içilir.
Qəhvəyə Şimali və Cənubi Amerikalarda üstünlük verilirsə, Asiya və keçmiş Sovet İttifaqı ölkələrinin əksəriyyətində üstünlük çaya verilir.
Britaniyanın Sheffield Universitetindən coğrafiyaşünas David Grigg hesab edir ki, müqayisə içilən litrlərlə aparılmalıdır.
O qeyd edir ki, dünyada istehlak olunan qəhvənin çəkisi çayın çəkisindən 80 faiz artıq olsa da, bir fincan içkiyə 10 qram qəhvə tələb olunur, çay isə cəmi 2 qram sərf olunur.
Riyazi hesablamalar göstərir ki, “Hər bir fincan qəhvə müqabilində dünyada 3 fincan çay içilir”, alim deyir.
13. Siz də əla qəhvə dəmləyə bilərsiniz
Ev şəraitində əla qəhvə dəmləmək üçün NCA bunları məsləhət görür:
- Qəhvə dəmləyəcəyiniz qab təmiz olmalıdır. Köhnə qəhvə qalıqları dəmlədiyiniz içkiyə acılıq qata bilər.
- Sevdiyiniz qəhvə növünü seçin: Arabica və ya Robusta? Növlərin qarışığı, yoxsa bir növ? Yüngülcə qızardılmış yoxsa tünd?
- Qəhvə dənələrini üyüdəndən sonra mümkün qədər tez dəmləməyə çalışın.
- Qəhvəni lazım olan kimi üyütdüyünüzə əmin olun.
- Filtrdən keçirilmiş və ya qablaşdırılmış sudan istifadə edin. Suyu qaynatmayın – suyun temperaturu 90-95C arası olmalıdır..
- Qəhvənin dəmlənmə vaxtı istifadə etdiyiniz üsuldan asılı olaraq müxtəlif ola bilər: Espresso üçün 30 saniyədən tutmuş soyuq qəhvə üçün bütün gecəyədək.
BBC Azəri
