TAP AG boru kəməri şirkəti Azərbaycan qazını Avropa ölkələrinə çatdıran qaz kəmərinin genişləndirilməsinə başlayıb ki, bu da 2026-cı ildən etibarən istehlakçılara illik qaz çatdırılmasını 1,2 milyard kubmetr artırmağa imkan verəcək.
TAP AG-nin idarəedici direktoru Luka Skiepatti (Luca Schieppati) qaz kəmərinin genişləndirilməsi çərçivəsində hansı işlərin görüləcəyi, bu məqsədlər üçün nə qədər xərc tələb olunacağı və qaz kəmərinin ötürücülük qabiliyyətinin daha da artırılması ilə bağlı perspektivlər barədə danışıb.
– Trans-Adriatik Boru Kəmərinin (TAP) istismara verildiyi vaxtdan bəri fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz? Onun tutumunu ikiqat artırmaq üçün hansı işlər görülür?
– Cənub Qaz Dəhlizinin (SGC) və Trans-Adriatik Boru Kəmərinin strateji əhəmiyyəti Azərbaycanla əməkdaşlığın intensivləşməsinə və TAP-ın Avropa İttifaqına qaz tədarükünün artırılması imkanlarının genişləndirilməsinə çağıran “REPowerEU” (Avropa Komissiyasının 2030-cu ilə qədər Rusiyada qalıq yanacaq istehlakını mərhələli şəkildə dayandırmaq planı) tərəfindən tanınıb.
Boru kəmərinin hazırkı nominal ötürücülük qabiliyyəti ildə 10 milyard kubmetrdir, ikiqat artırılaraq ildə 20 milyard kubmetrdən çox ola bilər. TAP-ın tutumunun genişləndirilməsi bazar iştirakçılarına açıq, şəffaf və ayrı-seçkilik olmayan bir əsasda təklif olunur. Bazar sınaqları tək ədədli ildə azı bir dəfə keçirilir və iki mərhələdən ibarətdir: icra üçün qeyri-məcburi və məcburi.
Bundan əlavə, TAP qısamüddətli sərbəst tutumları bazara təklif etməyə borcludur. Boru kəməri gündəlik əsasda qısamüddətli tutumların təklifini maksimum səviyyəyə çatdırır.
Fəaliyyətimizə başlayandan indiyədək biz 37,53 milyard kubmetrdən çox qaz nəql etmişik. Onun 2,29 milyard kubmetri Bolqarıstana, 3,63 milyard kubmetri Yunanıstana, 31,33 milyard kubmetri İtaliyaya tədarük edilib.
2024-cü ilin əvvəlindən biz 6,53 milyard kubmetrdən çox, o cümlədən Bolqarıstana 0,46 milyard kubmetr, Yunanıstana 0,60 milyard kubmetr və İtaliyaya 5,42 milyard kubmetrdən çox qaz nəql etmişik.
– TAP-ı gəlirli hesab etmək olarmı və TAP AG-nin fəaliyyətə başladığı dövrdən bəri bütün dövr üçün gəlirləri haqqında məlumat varmı?
– TAP-ın maliyyə vəziyyəti sabitdir. O, səhmdarlar, qaz kəmərinin məqsədlərinə tam sadiq olan beş beynəlxalq şirkət tərəfindən dəstəklənir.
Bundan əlavə, TAP-ın fəaliyyəti 2013-cü ildə 25 il müddətinə imzalanmış və investisiyaların dəstəklənməsi üçün zəruri olan “Şahdəniz” yatağından qaz nəqlinə dair uzunmüddətli müqavilələrlə gücləndirilir.
Artıq rezerv edilmiş uzunmüddətli tutumlardan əlavə, TAP Avropa İttifaqının Qaz Nəqli Sisteminin operatorlarının vahid platformasının (ENTSOG) hərrac təqviminə uyğun olaraq PRISMA bron platforması vasitəsilə bazara qısamüddətli rezervasiyalar təklif edir.
TAP 2022-ci il fevralın ortalarından başlayaraq tam gücü ilə işləyir. Əhəmiyyətli qısamüddətli sifarişlər isə uzunmüddətli öhdəlikləri tamamlayır.
– Trans-Adriatik boru kəmərinin gücünün daha 1,2 milyard kubmetr artırılması prosesi necə gedir? Bu hansı işləri əhatə edir və bu məqsədlər üçün hansı həcmdə investisiya tələb olunur? Maliyyələşdirmə mənbələri məlumdurmu?
– 2021-ci ilin bazar sınağı başa çatıb və nəticədə 1 yanvar 2026-cı il tarixinədək boru kəmərinin gücünə əlavə 1,2 milyard kubmetr əlavə edəcək öhdəliklər qəbul edilib. TAP istifadəçilərdən alınan öhdəliklərlə əlaqədar əlavə imkanlar təklif etmək üçün zəruri işləri davam etdirir.
TAP Yunanıstanın Türkiyə ilə sərhədində yerləşən Kipoi (Aleksandrupolis ərazisi) mövcud kompressor stansiyasına əlavə bir kompressor qurğusu əlavə edəcək və avadanlığı yeniləyəcək. Bu işlərin tamamlanması 2026-cı ilin əvvəlində əlavə uzunmüddətli güclərin əlçatan olmasını təmin etmək məqsədimizə çatmaqda əhəmiyyətli bir irəliləyiş olacaq.
Bu, genişləndirmə layihəsinin ilk mərhələsidir və TAP-ın öz vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir. Layihənin büdcəsi təxminən 132 milyon avrodur.
– 2023-cü ildə elan edilən məcburi bazar sınağı ilə bağlı nəticələr hansılardır? Bu istiqamətdə növbəti addımlar nələrdir?
– TAP-ın tutumunun artırılmasının birinci mərhələsi qaz kəmərinin daha da genişlənməsinə yol aça bilər. Bu isə maraq olduğu təqdirdə sonrakı bazar araşdırmalarında iştirak etməklə mərhələlərlə əldə oluna bilər.
2023-cü ildə elan edilən TAP-ın bazar sınaqları hələ də davam edir. İyun ayında biz ictimai müzakirələr üçün layihə təklifini dərc etdik və o, avqustun 15-də başa çatacaq. Növbəti addım üç qəbul edən ölkənin milli tənzimləyici orqanları tərəfindən layihə təklifinin təsdiqlənməsi, daha sonra isə məcburi ticarət mərhələsinin açılması olacaq.
2023-cü il bazar sınağı çərçivəsində məcburi ticarət mərhələsinin 2025-ci ilin ortalarında olacağı gözlənilir.
– TAP-ın tutumunun ildə 20 milyard kubmetrə qədər artırılması üçün son tarixlər varmı? Əvvəllər 2027-ci il səsləndirilmişdi. Bu genişlənmənin gecikmələrə məruz qala biləcəyi ssenari nəzərdən keçirilirmi?
– Gələcək genişlənmənin potensialı və həcmləri bazar sınaqlarının nəticələrinə əsasən müəyyən ediləcək. Bugünkü gün Trans-Adriatik Boru Kəməri bazarın gözlənilən ehtiyaclarını qarşılamağa hazırlaşmaq üçün işini davam etdirir.
Məsələn, biz müxtəlif genişləndirmə ssenarilər üçün kompressor stansiyalarının konseptual dizaynı üzərində işləyirik. Biz həmçinin elektrik mühərrikli kompressorlara əsaslanan gələcək genişləndirmə ssenarilər üçün konsepsiyaların hazırlanması üzərində işləyirik.
– TAP-ın mərhələli şəkildə genişləndirilməsindən danışanda konkret hansısa həcmləri nəzərdə tutursunuzmu?
– Hazırda ictimai müzakirə mərhələsində olan 2023-cü il bazar sınağı təklifinin layihəsində üç potensial təchizat səviyyəsi ssenarisi (məhdud genişləndirmə, qismən genişləndirmə və ya tam genişləndirmə) ətraflı şəkildə təqdim olunub.
– TAP AG-nin fəaliyyətilərini karbonsuzlaşdırmaq ilə bağlı planları nədən ibarətdir?
– Biz enerji keçidi çərçivəsində dekarbonizasiya kursunu götürdük. TAP 2050-ci ilə qədər iqlim neytralliğına nail olmaq üçün uzunmüddətli enerji keçidi strategiyası hazırlayıb.
2022-2025-ci illər üçün karbon emissiyalarının idarə edilməsi planı daha geniş enerji keçidi strategiyasının bir hissəsidir. Bu plan əsas emissiya mənbələrini müəyyən edir, istixana qazı emissiyalarının azaldılması üçün hədəflər təyin edir və bu hədəflərə çatmaq üçün illər üzrə təşəbbüsləri təsvir edir.
Bu plana əsasən, 2025-ci ildə TAP 2022-ci il proqnozu ilə müqayisədə istixana qazı emissiyalarını 5 %, qlobal metan emissiyalarını 8 %, uçucu emissiyaları isə 54 % azaltmağı planlaşdırır.
2023-cü ildə biz ötən ilin illik proqnozu ilə müqayisədə istixana qazı emissiyalarını təxminən 30 % və metan emissiyalarını təxminən 70 % azalmaya nail olduq.
Aparılmış araşdırmalara görə, TAP şirkətinin karbon dioksid emissiyalarının 90 %-i qaz kompressorlarının işindən qaynaqlanır. Bu faktı nəzərə alaraq, gələcəkdə genişləndiriləcəyi təqdirdə həm mövcud, həm də yeni stansiyalarda elektrik kompressorlarının quraşdırılması imkanını nəzərdən keçiririk. Bu, elektrik şəbəkələrinə qoşulma nöqtələrinin müəyyən edilməsini, şəbəkələrin etibarlılığını və yeni kompressorların ehtiyaclarını ödəmək üçün ekoloji cəhətdən “təmiz elektrik enerjisi”nin mövcudluğunu əhatə edir.
2023-cü ilin əvvəlində TAP neft və qaz sənayesində metan emissiyalarını azaltmaq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Neft və Qaz Metan Tərəfdaşlığı 2.0 (OGMP 2.0) proqramına qoşulub. Bu könüllü təşəbbüs neft və qaz şirkətlərinə metan emissiyalarının azaldılmasında dəstək olmaq məqsədi daşıyır. TAP-ın məqsədi 2025-ci ilə qədər OGMP 2.0 “Qızıl standart” statusuna nail olmaqdır ki, bu da şirkətin metan emissiyalarını ölçmək və azaltmaq planlarını təsdiq edəcək.
– Bu il hidrogen qarışığının TAP vasitəsilə nəqlinin mümkünlüyü ilə bağlı yeni tədqiqatlar planlaşdırılırmı?
– Avropa iqlim neytrallığına doğru irəlilədikcə, TAP bu keçidin davamlı şəkildə həyata keçirilməsinə kömək etməyə xüsusi diqqət yetirir.
Xüsusilə enerji sektorunun ən çirkli qalıq yanacaqlardan asılı olduğu Cənub-Şərqi Avropa və Qərbi Balkanlarda TAP, zaman keçdikcə, bu bazar kommersiya cəhətdən inkişaf etdikdən və TAP imkanlarına müraciət etdikdən sonra Aİ-ni hidrogen və biometan kimi karbon-neytral enerji mənbələri ilə təmin etməklə, Avropa “yaşıl kursu”nun və Paris Sazişinin məqsədlərinə nail olmaq üçün mühüm töhfə verə bilər.
TAP-ın məqsədi hidrogenin ilkin olaraq təbii qazla qarışıq kimi nəqli imkanlarını inkişaf etdirməkdir. Hazırda təbii qaz və hidrogen qarışığının nəqlinin texniki cəhətdən nə dərəcədə mümkün olduğunu müəyyən etmək üçün qiymətləndirmə aparılır. 2021-ci ildə ilkin araşdırmalar TAP-ın bunu etmək qabiliyyətini təsdiqləyib.
Hazırda Niderlanddakı beynəlxalq səviyyədə tanınan laboratoriyada boru kəmərinin materiallarının sınaqlarını aparırıq, dəniz hissəsi üzrə ilkin nəticələri 2024-cü ilin üçüncü rübünün sonuna qədər əldə olunmasını gözləyirik.
Biz səhmdarlarımız, əsas təchizatçılarımız və sənaye ilə sıx əməkdaşlıq edirik, çünki avadanlığın modernləşdirilməsinə investisiyalar və nəql olunan hidrogenin faiz nisbəti, ehtimal ki, hidrogen bazarının tələblərinə və mövcud qaydalara uyğun olaraq zaman keçdikcə tədricən artacaq.
