Bençmarkinq sizin təşkilat üçün nə edə bilər?

üəllif: Ceyms H.Harrinqton ( James H. Harrington), Ernst & Young LLP yanında universitetin rektoru, ASQC konsaltinq şirkətinin prezidenti. Material ixtisarla ingilis dilindən tərcümədə çap olunur.

Bu gün rəqiblərinin güclü xüsusiyyətlərini öyrənməyə ciddi diqqət yetirməyən və öz sahəsində daha yaxşılardan əxz etməyən heç bir təşkilat axıra qədər uğurla fəaliyyət göstərə bilməz.

Hər hansı təşkilat digər təşkilatlardan bençmarkinqin köməyilə çox şey öyrənə bilər. Bençmarkinq anemiyalı təşkilatlara təzə qan verir. Bu, öz-özlüyündə  bacarıqsızlığa qarşı dərmandır, belə ki, həm maraqlı və çətin məqsədlərin qoyuluşu, həm də onlara nail olmaq üçün yollar açır.

Hər bir insan, proses və ya təşkilat üçün qarşısına çətin, lakin nail olunması mümkün məqsədlər qoymaq zəruridir. Bençmarkinq prosesindən istifadə üçün iki başlıca səbəb vardır – məqsədlərin müəyyən edilməsi və bu məqsədlərə necə nail olunması. Hətta ən böyük skeptikləri inandırmaqdan yaxşı şey ola bilməz ki, mümkün olmayan və başqalarının edə bilməyəcəyi bir işi də həyata keçirmək mümkündür.

Təşkilatlar özlərində bençmarkinq prosesini tətbiq etməyə başlayanda onların daxili münasibətlərində də xeyli dəyişikliklər baş verir.

Cədvəl 1. Bençmarkinq prosesinin tətbiqi.

 Bençmarkinq prosesinin beş tipi mövcuddur:

•    Daxili bençmarkinq;
•    Xarici rəqabət bençmarkinqi;
•    Xarici sahədaxili (uyğunlaşmış) bençmarkinq;
•    Xarici sahələrarası bençmarkinq;
•    Kombinə edilmış sahələrarası və xarici bençmarkinq.

Cədvəl 2-də bençmarkinq üzrə tərəfdaşların əməkdaşlığı, toplanmış məlumatların yararlılığı və təşkilatın bençmarkinqin müxtəlif tiplərindən istifadə edərək alacağı sürət dərəcəsi göstərilmişdir.

Cədvəl 2. Bençmarkinqin müxtəlif tiplərinin müqayisəsi.

 “Ən yaxşı” bençmarkinq tipi mövcud deyildir. Müxtəlif tiplərdən hər birinin (daxili, xarici rəqabət, xarici sahələrarası, kombinə edilmiş xarici və daxili) öz üstünlükləri və nöqsanları vardır ki, bunların hamısını nəzərə almaq lazımdır.
1. Daxili bençmarkinq. Bençmarkinqin istənilən prosesinin çıxış nöqtəsi olub həmişə ilk növbədə nəzərdən keçirilir. əgər təşkilat özünün bençmarkinq proqramını işləməyə təzəcə başlayırsa, daxili bençmarkinq bu proqramı inkişaf etdirməyin və heyəti ondan istifadəyə öyrətməyin ən gözəl üsuluna çevrilir. Bu yanaşma çoxlu sayda iş yarımbölmələri və (və ya) oxşar fəaliyyətlə məşğul olan, lakin nisbətən ayrı-ayrı işləyən yarımbölmələri olan təşkilatlarda daha səmərəlidir.

Daxili bençmarkinq ondan ibarətdir ki, əvvəlcə müxtəklif filialların işlərinin nə dərəcədə oxşar olduğunu aydınlaşdırmaq üçün təşkilatın daxilində baxış keçirilməli, sonra isə müşahidə olunan təcrübələrdən hansının daha yaxşı olduğu müəyyən edilməlidir. Bençmarkinqin bu tipini həyata keçirmək daha asandır, belə ki, bu halda təhlükəsizlik və ya məxfilik problemləri yoxdur. Demək olar ki, bütün hallarda daxili bençmarkinq birinci növbədə həyata keçirilməlidir, çünki o, çox baha olmayıb ətraflı məlumatlar verir. Bundan başqa, təşkilat başqa təşkilatlardan müəyyən müddətə təcrübəli işçilər dəvət edə bilər ki, onlar gələcək üçün planlaşdırma işinə kömək edə bilər.

2. Xarici rəqabətli bençmarkinq (rəqiblərin bençmarkinqi). Yüksək rəqabət səviyyəsi olan sənaye sahələrində, rəqiblərin menecmentə və inkişaf tarixinə müxtəlif yanaşmaları olan, həmçinin yeni texnologiyalardan və proseslərdən istifadə edən sahələrdə səmərəlidir. Mühəndis analizi (reverse engineering)  və məhsul tədarükü  metodları bu tip bençmarkinqin bir hissəsi olub, uzun müddət istifadə üçün və ya tikiş məmulatları buraxan təşkilatlar üçün daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Xarici rəqabət metodlarından istifadə edən təşkilatlar bençmarkinqdə daha təcrübəli olmalıdırlar.
Mühəndis təhlili və rəqiblərin məhsullarının alılnmasını da daxil olan rəqabətli bençmarkinq tələb edir ki, təşkilat rəqib tərəfindən buraxılan məhsulların, həmçinin xidmət və proseslərin ətraflı analizini aparsın.
Daha çox yayılmış yanaşma rəqadət üstünlüklərini təyin etməkdən ötrü məhsulu və xidmətləri rəqibdən alaraq onları sonra analiz etməkdən ibarətdir.

Əvvəllər bəzi təşkilatlar bu prosesin etik normalara uyğun olmasına əmin deyildilər, bu gun isə çox az şirkətlər öz rəqiblərinin məhsulunu və xidmətlərini təsəvvür etmədən rəqabət aparmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Hətta, İBM, Xerox, General Motors və Hewlett-Packard kimi təşkilatlar, bu metoddan geniş şəkildə istifadə edirlər. Adətən praktikada, əksər avtomobil istehsalçıları rəqiblərin istehsalı olan avtomobilləri axırıncı vintinədək sökərək, hər bir hissəni ardicilliqla düzürlər və bu üsulla onların dizaynını və yığılma metodunu müqayisə edirlər. Rəqabət bençmarkinqinin ətraflı prosesi eləcə də məhsulla bilavasitə əlaqəsi olmayan həlledici informasiyani öyrənir. Qablaşdırma materiallarını, qüvvədə olan rəhbər sənədləri, xidmət göstərmə təlimatlarını və daşıma üsullarını diqqətlə öyrənmə,  böyük miqdarda qiymətli informasiya verə bilər.

3. Xarici sahəvi bençmarkinq. Xarici sahəvi (uyğunlaşdırılan) bençmarkinq, bençmarkinq keçirilən yarımbölməni dünyanın tanınmış təşkilatlarının analoji yarımbölmələri ilə ümumi istehsalat kateqoruyası çərçivəsində müqayisə edir (məsələn: bank işi, sığorta işi, səhiyyə, elektronika). Bençmarkinqin bu tipi o vaxt istifadə olunur ki, təşkilat öz bençmarkinq keçirilən yarımbölmələrini başqa həmin sahədə çalışan, lakin birbaşa rəqib olmayan  təşkilatların analoji yarımbölmələri ilə müqayisə edərək, nəyi isə əldə etmək istəyir. Sahəvi bençmarkinqdən istifadə edən təşkılatlar, bençmarkinq prosesi ilə qabaqcadan taniş olmaıdırlar.

4. Xarici sahələrarası bençmarkinq.  Xarici sahələrarası bençmarkinqdə proses konkret təşkilatdan və istehsalat sahəsindən kənara yayılmaqla bərabər, başqa sahələri də əhatə edir. Bir çox biznes-proseslər tətbiqinə görə sahələrarasıdır və ayrı-ayrı sahələrin sərhədlərindən kənara yayılırlar ( məsələn: tədarükçülərlə münasibətlər, xidmət göstərmə, logistika, reklam, personalın işə götürülməsi). Bençmarkinq prosesinin bu sistemlərə tətbiqi, xüsusilə də bilavasitə əlaqələri olmayan istehsalat sahələrindən gələn informasiya üçün qiymətli ideyalar verə bilər. Bençmarkinqin eyni olmayan sahələrdə tətbiq olunması hal hazırda istehsalatda sizin istehsalınız olan konkret məhsul növünün istehsalında istifadə olunmayan mütərəqqi prosesləri işləməyə imkan yaradır ki, bunlar sizə ən yüksək səmərəliliyə nail olmaq imkanı verir.

 5. Kombinə edilmiş daxili və xarici bençmarkinq Daha çox yayılmış yanaşma kombinə edilmiş daxili və xarici (rəqabətli, sahələrdaxili və sahələrarası) bençmarkinqdir. Məhz bu kombinasiya adətən yaxşı nəticələr verir. 3-cü cədvəldə müxtəlif tipli bençmarkinqlərin müqayisəsi verilir.

Cədvəl 3. Müxtəlif tipli bençmarkinqlərin müqayisəsi.

Bununla belə, bençmarkinq tətbiq olunan təşkilatlara müəyyən sərhəddin qoyulması, azaldılmış xərclərlə daha əhəmiyyətli nəticələr gətirə bilər. Məhdudiyyətlərə aşağıdakılar daxildir:

•    müştərilərin tələbləri-yüksək keyfiyyət və etibarlılıq, yaxud aşağı keyfiyyət və bir dəfə olan istifadə;
•    məhsulun xarakteristikası- ölçüsü, forması, çəkisi və sair.;
•    məhsuldan istifadə – konkret məhsul deyil, geniş sənaye kateqoriyaları: bakaleya məhsulu istehsalı, ofis ləvazimati istehsalı, elektron sənayesi, nəqliyyat vasitələri istehsalı və sair.

Sadələşdirilmiş formada bençmarkinq prosesini aşağıda göstərilən ümumi fəaliyyət kimi təyin etmək olar:

•    nəyin bençmarkinqə məruz qalmasını müəyyən etmək
•    müqayisə üçün yarımbölmələrin təyin olunması;
•    müqayisə etməyə imkan verən göstəricilərin işlənməsi;
•    bençmarkinqin keçirilməsi üçün, təşkilatın daxilində filialların və kənar təşkilatların təyin olunması;
•    məlumatların yığılması və analizi;
•    sizin altsistemin səviyyəsi ilə ən yaxşı analoji altsistemlərin ziddiyətlərinin təyin olunması;
•    fəaliyyət planlarının, məqsədlərin və ölçü (qiymət) prosedurlarının hazırlanması;

•    bençmarkinq proseslərinin yenilənməsi.