• Son 24 ayda Cambricon Technologies şirkətinin – Çen Tyanşinin hazırladığı süni intellekt çiplərinin satışları 765%-dən çox artıb. Buna dövlət dəstəyi və qorunan yerli bazar şərait yaradıb.
• Bloomberg Billionaires Index-in məlumatına əsasən, Cambricon-un 28%-lik payına sahib olan Çenin sərvəti ilin əvvəlindən iki dəfədən çox artaraq 22,5 milyard dollara çatıb.
• Ekspertlər arasında dövlət proteksionizminin şirkətin yüksəlişindəki rolunun miqyası və bu dəyərin davamlı olub-olmayacağı ilə bağlı suallar artır.
2019-cu ildə Çen Tyanşi dünyanın ən varlı insanları siyahısına düşməkdən çox uzaq idi. Onun üçillik süni intellekt çipi startapının əsas müştərisi – Huawei – demək olar ki, bütün sifarişləri dayandırmış, öz çiplərini hazırlamağa başlamışdı. Huawei o dövrdə Cambricon-un gəlirinin 95%-dən çoxunu təmin edirdi.
Lakin ABŞ-ın Çinin qabaqcıl texnologiyalara çıxışını məhdudlaşdırması və Pekinin yerli istehsalı təşviq etməsi Çen üçün gözlənilməz imkan yaratdı. ABŞ sanksiyaları nəticəsində Çində yüksək performanslı çiplərə tələbat kəskin artsa da, xarici təchizat məhdudlaşdı. Bu isə Cambricon kimi yerli istehsalçıların sürətlə yüksəlişinə zəmin yaratdı.
Cambricon-un səhmləri son 24 ayda 765%-dən çox artdı. Çenin sərvəti isə cəmi bir ilə iki dəfədən çox yüksələrək 22,5 milyard dollara çatdı və o, dünyada 40 yaşdan aşağı ən varlı üç şəxsdən birinə çevrildi.
Bu yüksəliş Çində yeni texnoloji elitanın formalaşdığını göstərir: dövlət dəstəyi ilə irəliləyən, yerli süni intellekt sənayesinin dayağına çevrilən şirkətlər. ABŞ-ın ixrac qadağaları Çin üçün yüksək performanslı çiplər sahəsində boşluq yaradıb və Cambricon məhz bu boşluğu dolduran əsas oyunçulardan biri olub.
Dövlət dəstəyi və suallar
Mütəxəssislərin bir qismi Cambricon-un yüksəlişinin əsasən dövlət proteksionizmi sayəsində baş verdiyini düşünür.
Chanson & Co investisiya bankının direktoru Şen Men bildirir ki:
“Cambricon-un sürətli artımı əsasən çox aşağı start bazasından irəli gəlir. Dövlət dəstəyi olmadan bu qiymətləndirmənin davamlı olması çətindir.”
Cambricon-un bazar dəyəri və perspektivləri ilə bağlı suallar Pekin tərəfindən Nvidia-nın H20 çiplərinin istifadəsinə qeyri-rəsmi qadağa qoyulandan sonra daha da güclənib. Həmin qərardan dərhal sonra şirkətin səhmləri və Çenin sərvəti sıçrayışla artıb.
Bununla belə, Cambricon avqust ayında investorların gözləntilərini tənzimləmək üçün açıqlama yayaraq bildirib ki, şirkət hələ də ABŞ sanksiyalarının təsirləri ilə üzləşir və texnoloji baxımdan qabaqcıl səviyyəyə çatmaqda ciddi çətinliklər mövcuddur. Bundan başqa, şirkət bəzi şişirdilmiş şayiələri rədd edib.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, Cambricon-un gələcək çip modelləri hələ də ən azı bir neçə il Nvidia-dan geri qalır. Jamestown Foundation tədqiqatçısı Sanni Çunq deyir:
“Nvidia-nın tam ekosistemini, xüsusən də CUDA proqramlaşdırma mühitini sürətlə kopyalamaq mümkün deyil.”
Dövlət sisteminin yetişdirdiyi yeni elita
Çen Tyanşinin uğur hekayəsi Çində dövlət dəstəyi ilə elmi kadrların necə inkişaf etdiyini göstərən parlaq nümunədir.
1985-ci ildə Nançan şəhərində doğulan Çen uşaqlıqdan yüksək intellekti ilə seçilirdi. O və qardaşı Çen Yünzi ölkənin ən prestijli ali məktəblərindən biri olan Xəfeydəki Çin Elm və Texnologiya Universitetinin istedadlı tələbələr proqramına qəbul olub. Çen 2010-cu ildə kompüter elmləri üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi aldı, daha sonra Çin Elmlər Akademiyasının kompüter institutunda elmi işçi kimi fəaliyyətə başlamışdırlar.
2014-cü ildə qardaşlar beynəlxalq mükafatlara layiq görülən araşdırmalar dərc etmişdilər, 2015-ci ildə isə beyin fəaliyyətindən ilhamlanan ilk dərin öyrənmə çipini təqdim etdilər — Cambricon prosessorunu. Bu texnologiya daha sonra şirkətin adına çevrildi.
Cambricon 2017-ci ildə böyük sıçrayış etdi: Huawei Mate 10 smartfonunda onun süni intellekt sürətləndirici texnologiyasından istifadə olunurdu. 2019-cu ildə bu əməkdaşlıq bitdikdən sonra şirkət diqqətini bulud serverləri və kənar hesablama üçün süni intellekt çiplərinin istehsalına yönəltdi.
Cambricon 2020-ci ildə Şanxay birjasının elm və texnologiya sektorunda listinqə düşdü və uzun müddət zərərlə işləsə də, 2024-cü ilin son rübündə ilk dəfə mənfəət əldə edib.
ABŞ-ın qadağaları və Çinin cavabı
2022-ci ildə ABŞ Ticarət Nazirliyi Cambricon-u “entity list”ə — sanksiya siyahısına — daxil etdi və şirkətin ABŞ mənşəli texnologiyalara çıxışını ciddi şəkildə məhdudlaşdırdı.
Lakin bu məhdudiyyətlər Pekinin öz texnoloji sənayesini qorumaq yönündə daha sərt addımlar atmasına səbəb oldu. ABŞ Nvidia və AMD-yə Çinə yüksək performanslı çip satmağı qadağan etdikdən sonra Çin hökuməti yerli şirkətlərə “yalnız yerli məhsullar alın” göstərişi vermişdi.
Nəticə: Cambricon-un gəliri son 12 ayda 500%-dən çox artdı.
San Fransiskoda fəaliyyət göstərən Reken şirkətinin baş direktoru Şuman Gosamadcumder bildirir:
“Bu sıçrayışın əsas səbəbi ölkələrin öz süni intellekt infrastrukturlarını yaratmaq zərurətidir. Onlar Nvidia kimi dalğalanmalarla üzləşəcək. İnvestorlar real ehtiyac ilə şişirdilmiş gözləntilər arasındakı fərqi ayırd etməyə çalışacaq.”
Cambricon-un hekayəsi Çinin texnologiya siyasətinin yeni dövrünü simvolizə edir: burada bazarın qaydaları deyil, dövlət prioritetləri qalib gələnləri müəyyənləşdirir. Bu model nə qədər davamlı olacaq — bunu isə artıq 2026–2027-ci illər göstərəcək.
