Evklid (b. e. ə. 300-cü il) riyaziyyatdan ilk risalənin müəllifi olan qədim yunan riyaziyyatçısıdır. Onun müəllifi olduğu risalə bizim dövrümüzə gəlib çıxa bilib.
Həyat yolu və elmi nailiyyətləri
Evklid haqqında bioqrafik məlumatlar bir o qədər də çox deyil. Bizə onun elmi fəaliyyətini İskəndəriyyədə b. e. ə. 3-cü əsrdə keçdiyi məlumdur.
Evklid İskəndəriyyə məktəbinin ilk riyaziyyatçısı olub. Alimin «Əsaslar» adlı əsas işi stereometriyaya, planimetriyaya və rəqəmlər haqqında nəzəriyyəyə həsr olunub.
Faktiki olaraq Evklid riyaziyyatın inkişaf etməsi üçün bünövrə yaradıb. Həmçinin onun «Fiqurların bölünməsi» adlı inşası, 4 «Konik kəsişmələr» və «Porizmlər» adlı kitabları bugünkü günə qədər saxlanılıblar. Bundan savayı, Evklid optikadan, astronomiyadan və musiqidən yazırdı.
Evklidin “Əsaslar” adlı işi 2 minillik ərzində həndəsənin öyrənilməsində əsas dərslik olub. Bu dərslik üzərində çalışarkən Evklid öz sələflərinin materiallarını birləşdirmişdi.
Bu dərslik 13 kitabdan ibarətdir. Dərsliyin fərqli cəhəti burada müddəaların və aksiomların olmasından ibarətdir. “Əsaslar”ın mündəricatına nəzər yetirək:
- 1-ci kitab: paralleoqramların və üçbucaqların xüsusiyyətləri (Pifaqorun teoremi də burada var);
- 3-cü və 4-cü kitablar: yazılı və məhdudlaşdırılmış çoxbucaqların həndəsəsi;
- 5- ci kitab: nisbətlər teoremi;
- 6-cı kitab: oxşar fiqurların teoremi;
- 7-ci və 9-cu kitablar: rəqəmlər nəzəriyyəsi; həndəsi silsilələr və nisbətlər haqqında teoremlər;
- 10-cu kitab: irrasionallıqların təsnifatı;
- 11-ci kitab: stereometriyanın əsasları ;
- 12-ci kitab: piramidaların və konusların həcmi haqqında və dairələrin sahələrinin nisbəti teoremləri;
- 13-cü kitab: düzgün çoxüzlülərin düzəldilməsi qaydaları.
«Əsaslar» işi Arximedin və digər antik dövrün alimlərinin traktatlarının yazılmasının təməlini qoyub. Bu işdə sübut olunmuş iddialar hər kəs tərəfdən tanınırlar. Bundan savayı, bu kitab Yeni dövrün riyaziyyatının inkişafında böyük rol oynayıb.
Maraqlı faktlar
Qədim yunan riyaziyyatçısı riyaziyyatın inkişafına yardım edə biləcək hər kəs ilə xoş rəftar edirdi.
Stobey danışır ki, bir dəfə şagirdlərdən biri Evklidə müraciət edərək soruşur: «Mən elmdən nə xeyr əldə edəcəm?». Sualı cavablandırmaq üçün Evklid qulu çağırır və deyir: «Əgər bu insan elmdən gəlir əldə etmək istəyirsə, ona 3 obolun (Qədim Yunanıstanda xırda gümüş pul) ver».
Fəlsəfi baxışlarına görə ilk riyaziyyatçı platonist idi.
