Əksər insanlar qədim romalılar, hindlilər və digər qədim sivilizasiyalar haqqında bədii filmləri sevirlər. Lakin çox az sayda insan qədim dövrün mədəni və tarixi irsinin saxlanılması haqqında düşünür.
1. Troya
1871-ci ilə qədər, həvəskar arxeoloq Henrix Şlimanın şəhər xarabalıqları aşkarlamayana qədər, alimlər hesab edirdilər ki, Troyanı antik epos müəllifləri uydurublar. İnqilabı ixtira etmək üçün Şilan dinamitdən istifadə etməli olmuşdu və nəticədə Troyanın böyük bir hissəsi məhv olmuşdu.
2. Əfqanistan, Buddanın Bamiyan heykəlləri
Əfqanistanda Bamiyan vadisinin bir hissəsi olan 37 və 55 metr hündürlüyündə iki nəhəng heykəl cəmi bir neçə il əvvəl Buddizmin ayin heykəlataraşlığının möhtəşəm bir nümunəsi kimi tanınırdı. Əfsuslar olsun ki, 2001-ci ildə nəhəng heykəllər radikal taliblər qruplaşması tərəfindən partladılmışdı.
UNECKO heykəlləri bərpa etməmək qərarına gəlmişdi, çünki bu layihə çox bahalı olacaqdı.
3. İraq, Umm al- AKarib
1990-cı və 2000-ci illərin əvvəlində İraqın mədəni irsi qeyri- stabil siyasi vəziyyətə görə zərər görmüşdü.
Bu abidəni bərpa etməyə cəhtlər atılsa da, dünya ictimaiyyəti problemə nəzər yetirənə qədər bir çox tikintilər əbədi olaraq məhv olmuşdurlar.
4. İraq, Babilistaan xarabalıqları
Britaniya muzeyinin əməkdaşı Con Körtis öz hesabatında bildirmişdi ki, İraqda hərbi əməliyyatlar zamanı mədəni və tarixi abidələr məhv olurlar.
150 hektar sahəsi olan Babilistan xarabalıqlarında 2 mindən çox hərbçi yerləşib. 2,5 min il yaşı olan körpü tankların daxil edilməsi nəticəsində dağılıb, abidənin özü isə bərpa olunmaz zərər görüb.
5. Çin, nankin şəhəri, Altıncı sülalənin məzarlığı
220-ci və 589-cu illərin arasında yaşıl kərpicdən düzəldiləm və çin ustalarının işləmələri ilə örtülən möhtəşəm məzarlıq inşa olunmuşdu.
2007-ci ildə “IKEA” şirkətinin ticarət mərkəzi tikilən zaman məzarlıq aşkar olunmuşdu.
Tarixçilər və arxeoloqlar tikinti işlərin dayandırılmasını tələb edirdilər, lakin onları dinləyən olmamışdı.
“IKEA” şirkəti tarixi və mədəni irsi məhv etdiyi üçün cərimə olunsa da, abidəni geri qaytarmaq artıq mümkün deyil.
6. Argentina və Çilidə tarixi abidələr
2009-cu ildə Dakar ralli marafonlarının Avropa və Afrikadan Cənubi Amerikaya köçürülməsi nəticəsində çox saylı arxeoloji abidələr zərər görmüşdülər.
7. Misir, qədim yaşayış məskanı- El- Xibex
2009-cu ildə Kaliforniya universiteetinin arxeoloqları El- Xebexdə qazıntı işləri aparırlar, lakin qarşılaşdıqları mənzərə nəticəsində məyus olmuşdurlar. Onlar burada soyğunçular tərəfindən qarət edilmiş yüzlərlə məzarlıq aşakarlamışdılar.
8. Suriyanın tarixi və mədəni abidələri
Don illərdə Suriyada vəziyyət gərgin qalmağa davam edir. Vətəndaş müharibəsi zamanı minlərlə insan həlak olmuş, əhalinin böyük bir qismi ölkədən qaçmışdılar. Həmçinin bu hadisələr nəticəsində bir çox abidələr məhv ediliblər. Bunların arasında XI-ci əsrdə inşa olunmuş məscid də var. Eba, Apameya və digər şəhərlərin xarabalıqları dağıdılıb.
Əgər yaxın zamanda ölkədə vəziyyət sabitləşməsə, Suriyanın bütün tarixi və mədəni irsi məhv ediləcək.
9. Belizada maya ehramı
Maya xalqqının ən möhtəşəm tikililərindən biri 2,3 min il bundan əvvəl işna olunmuş Nox Mul ehramı yol salınması üçün çınqıl daşların çıxarıldığı zaman buldozerlərlə məhv edilmişdi. 2013-ci ilin may ayında bu abidə yer üzündən silindi.
10. Misir, Antinopol
Misirdə Antinopol şəhəri Nil çayının sol sahilində romalı imperator Adriananın əmri ilə Nil çayında batmış sevgilisi Antinoyenin şərəfinə salınmışdı. Berlin universitetindən olan arxeoloq Monika Xannanın sözlərinə görə, Misirin nazirlikləri Antinopol şəhərinin dağıdılmasının qarşısına ala bilmədilər. Bir zamanlar Antinopol Romanın tərkibində olan Misirin mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Burada çox saylı məbədlər, məktəblər, teatrlar və digər şah əsərlər var idi.
